Mô hình Vận hành Biên giới (BTOM) của Vương Quốc Anh (Phần 1): Điều chỉnh mô hình vận hành biên giới và những thay đổi lớn trong hệ thống thương mại của Vương Quốc Anh

Tóm tắt

Vương Quốc Anh đang triển khai Mô hình Vận hành Biên giới (BTOM) trong khuôn khổ chiến lược Border 2025 nhằm hiện đại hóa hệ thống thương mại sau Brexit, với trọng tâm là số hóa thủ tục hải quan, kiểm soát an toàn – kiểm dịch và khai báo an ninh. Các biện pháp chính bao gồm chuyển sang hệ thống khai báo hải quan CDS, áp dụng khai báo an toàn ENS cho hàng nhập từ EU, triển khai hệ thống quá cảnh NCTS5, cửa sổ thương mại một cửa và các chương trình doanh nghiệp đáng tin cậy. Đồng thời, doanh nghiệp phải tuân thủ các quy định mới của EU như ICS2, CBAM và EUDR, đòi hỏi minh bạch về nguồn gốc và chuỗi cung ứng. Những cải cách này giúp tăng tính minh bạch, giảm gian lận và nâng cao năng lực cạnh tranh của Vương Quốc Anh, nhưng cũng đặt ra yêu cầu chuẩn bị kỹ lưỡng cho cộng đồng doanh nghiệp trong và ngoài nước.

Trong bối cảnh thương mại toàn cầu đang chuyển mình mạnh mẽ với quá trình số hóa, Vương Quốc Anh bước vào giai đoạn cải cách quan trọng để xây dựng một hệ thống biên giới hiện đại, minh bạch và an toàn hơn. Sau khi rời Liên minh châu Âu (EU), nước này đã công bố hàng loạt sáng kiến và chính sách mới nhằm tái định hình cách thức giao thương với thế giới. Trong đó, Mô hình Vận hành Biên giới – Border Target Operating Model (BTOM) được giới thiệu vào tháng 8 năm 2023 là tâm điểm của chiến lược “Border 2025”, hứa hẹn sẽ mang lại nhiều thay đổi mang tính hệ thống đối với cộng đồng doanh nghiệp trong nước cũng như các đối tác thương mại quốc tế.

Chiến lược Border 2025 của Vương Quốc Anh đặt mục tiêu xây dựng một hệ thống biên giới “thông minh”, ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số để nâng cao hiệu quả kiểm soát, giảm thiểu rủi ro an ninh và tạo điều kiện thuận lợi hơn cho dòng chảy thương mại. BTOM là trụ cột của chiến lược này, đưa ra cách tiếp cận dựa trên quy trình và kỹ thuật số nhằm thay thế các thủ tục thủ công vốn đã lạc hậu. Mô hình này không chỉ chú trọng vào kiểm soát an toàn và kiểm dịch động thực vật (SPS) mà còn tích hợp hàng loạt thay đổi về khai báo hải quan, chứng từ điện tử và quản lý chuỗi cung ứng. BTOM sẽ được triển khai dần từ cuối năm 2023, với nhiều mốc quan trọng trải dài trong năm 2024 và hoàn tất vào các năm tiếp theo.

Trọng tâm đầu tiên của BTOM là hiện đại hóa hoạt động khai báo hải quan thông qua việc chuyển đổi từ hệ thống cũ CHIEF sang nền tảng Customs Declaration Service (CDS). Hệ thống mới này cho phép chuẩn hóa dữ liệu, tăng tính tương thích với các tiêu chuẩn quốc tế và cải thiện khả năng phân tích rủi ro. Việc chuyển đổi cho hoạt động nhập khẩu đã gần hoàn tất từ cuối năm 2022, trong khi giai đoạn xuất khẩu được thực hiện theo lộ trình kéo dài đến cuối tháng 3 năm 2024. Cùng với đó, mã miễn trừ 999L – vốn được sử dụng để xác nhận không có hạn chế đối với một số sản phẩm – sẽ dần được loại bỏ và thay thế bằng các mã mới phù hợp hơn với từng loại hàng hóa. Đây là bước đi quan trọng nhằm giảm thiểu gian lận, nâng cao tính minh bạch và tăng cường an toàn thương mại.

Song song với cải cách hải quan, Vương Quốc Anh cũng áp dụng các quy định mới về khai báo an toàn và an ninh (Safety and Security Declarations – SSD). Kể từ tháng 10 năm 2024, tất cả các lô hàng đến từ EU sẽ bắt buộc phải có khai báo nhập cảnh (Entry Summary Declarations – ENS), chấm dứt giai đoạn miễn trừ áp dụng sau Brexit. Điều này đặt ra yêu cầu chuẩn bị kỹ lưỡng cho các doanh nghiệp vận tải, xuất nhập khẩu và các nhà khai báo hải quan, bởi dữ liệu ENS phải được nộp trước khi hàng rời quốc gia xuất khẩu để phục vụ phân tích rủi ro. Vương Quốc Anh cũng dự kiến đơn giản hóa một số trường dữ liệu, phân chia thành các nhóm bắt buộc, điều kiện và tùy chọn để giảm gánh nặng tuân thủ.

Một thay đổi lớn khác là việc triển khai Hệ thống quá cảnh máy tính hóa mới – New Computerised Transit System (NCTS5). Được áp dụng tại Vương Quốc Anh từ tháng 11 năm 2023, NCTS5 cho phép quản lý hàng hóa vận chuyển qua nhiều quốc gia mà không cần khai báo nhập khẩu, xuất khẩu ở từng điểm trung chuyển. Hệ thống mới sẽ mang lại các tính năng tiên tiến như khả năng soạn thảo, chỉnh sửa và truy xuất tờ khai trước khi nộp, cũng như cung cấp tài liệu quá cảnh điện tử, giúp giảm chi phí và thời gian cho doanh nghiệp. Đây là bước đệm quan trọng để hội nhập sâu hơn với các chuẩn mực hải quan điện tử của EU và các đối tác thương mại.

Trong khuôn khổ Border 2025, Vương Quốc Anh cũng thúc đẩy các sáng kiến khác như Đạo luật Chứng từ Thương mại Điện tử (Electronic Trade Documents Act – ETDA), Cửa sổ Thương mại Một cửa (Single Trade Window – STW), Hệ sinh thái Niềm tin (Ecosystem of Trust) và Chương trình Doanh nghiệp Đáng tin cậy (Trusted Trader Schemes). STW đặc biệt được kỳ vọng sẽ tạo ra bước ngoặt khi cho phép doanh nghiệp “khai báo một lần” để các cơ quan chính phủ khác nhau cùng sử dụng dữ liệu, từ đó rút ngắn thời gian thông quan và giảm chi phí hành chính. Phiên bản thử nghiệm đầu tiên của STW được đưa vào vận hành trong năm 2024, mở đường cho việc số hóa toàn diện thương mại biên giới.

Bên cạnh các cải cách trong nước, doanh nghiệp Anh và các đối tác cũng phải theo dõi sát các quy định mới của EU và các khối thương mại khác. Chẳng hạn, Hệ thống Kiểm soát Nhập khẩu 2 (ICS2) của EU sẽ yêu cầu bổ sung dữ liệu chi tiết hơn, bao gồm mã HS sáu chữ số và số EORI của nhà nhập khẩu, bắt đầu từ tháng 3 năm 2024. Quy định về Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) đã bước vào giai đoạn chuyển tiếp từ tháng 10 năm 2023, trong khi Quy định Chống phá rừng của EU (EUDR) yêu cầu các công ty lớn tuân thủ từ cuối năm 2024 và các doanh nghiệp nhỏ hơn từ giữa năm 2025. Những thay đổi này đòi hỏi doanh nghiệp xuất khẩu sang EU phải rà soát chuỗi cung ứng, cung cấp thông tin minh bạch về nguồn gốc nguyên liệu như cà phê, cacao, cao su, gỗ hay các sản phẩm liên quan đến thép và nhôm.

Không chỉ EU, quan hệ thương mại giữa Anh và đảo Ireland cũng trải qua nhiều điều chỉnh quan trọng theo Khuôn khổ Windsor. Từ tháng 9 năm 2023, Cơ chế Thị trường Nội địa Anh (UK Internal Market Scheme – UKIMS) đã thay thế Chương trình Thương mại Anh cũ đối với Bắc Ireland, tạo “làn xanh” cho hàng hóa không có nguy cơ di chuyển sang EU. Đồng thời, các yêu cầu về kiểm dịch SPS và khai báo an toàn sẽ được áp dụng cho hàng hóa từ Ireland vào đầu năm 2024, đưa hoạt động giao thương với đảo Ireland về cùng tiêu chuẩn với các tuyến thương mại khác từ châu Âu.

Trong lĩnh vực kiểm dịch động thực vật (SPS), BTOM đặt ra lộ trình kiểm soát mới đối với hàng hóa nhập khẩu từ EU. Từ tháng 1 năm 2024, các sản phẩm có nguy cơ trung bình như động, thực vật và thực phẩm không có nguồn gốc động vật sẽ phải có chứng nhận kiểm dịch và thông báo trước khi nhập khẩu. Đến tháng 4 năm 2024, các loại hàng hóa này sẽ tiếp tục chịu kiểm tra tài liệu, nhận dạng và kiểm tra thực tế dựa trên mức độ rủi ro. Đối với doanh nghiệp vốn chỉ giao thương với EU, đây là thách thức lớn do phải tuân thủ thêm nhiều quy trình phức tạp, từ đăng ký trước đến cấp giấy chứng nhận và kiểm tra tại điểm nhập cảnh.

Tất cả các thay đổi trên được kỳ vọng sẽ thúc đẩy quá trình số hóa thương mại, giúp tăng trưởng GDP của Anh thêm khoảng 25 tỷ bảng Anh trong tương lai. Tuy nhiên, để tận dụng cơ hội này, cộng đồng doanh nghiệp cần chuẩn bị sớm và kỹ lưỡng. Việc Chính phủ nhiều lần trì hoãn triển khai BTOM trước đây đã gây ra tâm lý hoài nghi và khó khăn trong lập kế hoạch cho doanh nghiệp. Do đó, việc tuân thủ đúng tiến độ và đưa ra các hướng dẫn rõ ràng, nhất quán là yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp thích ứng và khai thác tối đa lợi ích từ một hệ thống biên giới hiện đại.

Đối với các doanh nghiệp Việt Nam và quốc tế đang xuất khẩu sang Vương Quốc Anh, những thay đổi này vừa mở ra cơ hội, vừa đặt ra yêu cầu tuân thủ mới. Việc cập nhật kịp thời thông tin, chuẩn bị hồ sơ chứng từ đúng chuẩn, đào tạo nhân sự về các quy trình mới và hợp tác chặt chẽ với các đối tác logistics là chìa khóa để duy trì hoạt động thương mại trơn tru. Các doanh nghiệp cũng cần chủ động đánh giá chuỗi cung ứng để đáp ứng các quy định về nguồn gốc, an toàn và bền vững – những yếu tố ngày càng được nhấn mạnh trong bối cảnh thương mại toàn cầu hướng đến phát triển xanh và minh bạch.

Tóm lại, Mô hình Vận hành Biên giới và chiến lược Border 2025 của Vương Quốc Anh là một chương trình cải cách nhằm hiện đại hóa hệ thống quản lý biên giới, hướng tới quy trình số hóa và hiệu quả hơn trong kiểm soát hàng hóa. Các biện pháp này tập trung vào việc tăng cường quản lý rủi ro, nâng cao năng lực giám sát và tạo thuận lợi cho hoạt động thương mại hợp pháp. Tuy nhiên, để triển khai thành công, chính phủ cần phối hợp chặt chẽ với cộng đồng doanh nghiệp trong việc chia sẻ thông tin, chuẩn bị hạ tầng kỹ thuật, và bảo đảm các quy trình mới được áp dụng thống nhất, minh bạch và hiệu quả trên thực tế.

Nguồn: Vụ CSTM Đa biên tổng hợp từ gov.uk