Ngành thép việt nam 2025: "vượt bão" hội nhập giữa ma trận phòng vệ và áp lực xanh hóa

Tóm tắt

Năm 2025 đánh dấu một giai đoạn chuyển mình đầy biến động của nền kinh tế Việt Nam nói chung và ngành công nghiệp sắt thép nói riêng. Không còn đơn thuần là câu chuyện về thuế quan, tác động của các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) trong năm 2025 đã lan rộng sang các khía cạnh phi thuế quan, các tiêu chuẩn môi trường khắt khe và các biện pháp phòng vệ thương mại phức tạp. Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu đang định hình lại các chuỗi cung ứng dưới tác động của các xung đột địa chính trị và sự trỗi dậy của chủ nghĩa bảo hộ thương mại mới, ngành thép Việt Nam đứng trước những cơ hội và thách thức chưa từng có. Bài viết này sẽ phân tích sâu bức tranh toàn cảnh, từ vĩ mô đến vi mô, để các doanh nghiệp có cái nhìn thấu đáo và chiến lược ứng phó phù hợp.

Bối cảnh vĩ mô: sự phân hóa giữa nội địa và xuất khẩu

Nền kinh tế Việt Nam bước vào năm 2025 với những tín hiệu phục hồi tích cực nhưng không đồng đều. Theo các dự báo từ Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) và Ngân hàng UOB, GDP của Việt Nam trong năm 2025 được kỳ vọng tăng trưởng từ 6,2% đến 6,6%, mức cao hàng đầu khu vực Đông Nam Á. Động lực chính cho sự tăng trưởng này đến từ nỗ lực giải ngân vốn đầu tư công mạnh mẽ của Chính phủ, đặc biệt là các dự án hạ tầng giao thông trọng điểm như đường cao tốc Bắc - Nam và sân bay Long Thành.

Nguồn: ảnh sưu tầm

Sự phục hồi của thị trường bất động sản nội địa, dù chậm chạp, đã tạo ra một lực cầu nền tảng cho ngành vật liệu xây dựng. Số liệu thống kê cho thấy một sự phân hóa sâu sắc:

• Sản xuất và tiêu thụ nội địa tăng trưởng vững chắc: Sản lượng thép thành phẩm trong nửa đầu năm 2025 đạt 15,83 triệu tấn, tăng 9,7% so với cùng kỳ. Tổng lượng bán hàng nội địa tăng 10,2%, đạt 15,73 triệu tấn.
• Xuất khẩu sụt giảm nghiêm trọng: Tổng cầu thế giới suy yếu khiến tổng lượng xuất khẩu thép trong 9 tháng đầu năm 2025 giảm 20,7%, xuống còn 7,9 triệu tấn.

Thị trường trong nước đã thực sự trở thành "cứu cánh" cho các doanh nghiệp thép khi các kênh xuất khẩu bị tắc nghẽn.

Thực trạng xuất nhập khẩu: áp lực từ mọi phía

Hoạt động xuất nhập khẩu thép năm 2025 phản ánh rõ nét tác động đa chiều của xu hướng bảo hộ thương mại.

Về nhập khẩu: Việt Nam vẫn là điểm đến lớn của thép ngoại. Trong 10 tháng đầu năm 2025, tổng lượng nhập khẩu đạt 12,71 triệu tấn, trị giá khoảng 8,96 tỷ USD.

• Trung Quốc: Vẫn là nguồn cung lớn nhất (chiếm gần 59%), nhưng lượng nhập khẩu đã giảm mạnh 26,37% do Việt Nam tiến hành điều tra chống bán phá giá đối với thép cán nóng (HRC).
• Sự dịch chuyển nguồn cung: Đáng chú ý là sự gia tăng đột biến trong nhập khẩu từ Indonesia (+57,74%) và Hàn Quốc (+24,13%). Điều này cho thấy các doanh nghiệp đang tìm kiếm nguồn cung thay thế trong khu vực RCEP để tận dụng ưu đãi thuế quan và né tránh rủi ro pháp lý từ thép Trung Quốc.

Về xuất khẩu: Tại các thị trường trọng điểm như Hoa Kỳ và EU, kim ngạch sụt giảm nghiêm trọng. Xuất khẩu sang Mỹ giảm hơn 52% về lượng do các rào cản kỹ thuật và thuế quan ngày càng dày đặc.

Thống kê chi tiết nhập khẩu sắt thép của Việt Nam (10 tháng đầu năm 2025)

Thị trường cung cấp	Khối lượng (Tấn)	Thay đổi về lượng (YoY)	Giá trị (USD)	Tỷ trọng (Khối lượng)
Tổng cộng	12.717.387	-13,54%	~8,96 tỷ	100%
Trung Quốc	7.484.643	-26,37%	~4,69 tỷ	58,85%
Nhật Bản	1.821.614	+7,24%	-	14,32%
Hàn Quốc	1.307.145	+24,13%	-	10,28%
Indonesia	1.017.667	+57,74%	-	8,00%
Đài Loan	760.343	+4,46%	-	5,98%

Nguồn: tổng hợp từ số liệu của Cục Hải quan và Asemconnectvietnam.²

EVFTA và "Gáo nước lạnh" Từ Châu Âu

EVFTA từng được kỳ vọng là "đường cao tốc" cho thép Việt, nhưng thực tế năm 2025 lại đầy khắc nghiệt.

• Rào cản Hạn ngạch (Safeguard Quota): EU tiếp tục duy trì hạn ngạch thuế quan. Khi lượng xuất khẩu vượt quá hạn ngạch, mức thuế 25% sẽ được áp dụng, triệt tiêu ưu đãi thuế 0% của EVFTA.
• Cơ chế CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism): Đây là rào cản lớn nhất. Dù chưa thu phí đến năm 2026, nhưng yêu cầu báo cáo phát thải trong năm 2025 đã tạo gánh nặng chi phí khổng lồ. Với công nghệ lò cao (BF-BOF) tiêu tốn năng lượng, thép Việt Nam bị đánh giá có hàm lượng carbon cao, làm giảm sức cạnh tranh.

CPTPP và RCEP: cơ hội đi kèm rủi ro

• CPTPP: Mở ra cơ hội tại Canada, Mexico và Úc. Tuy nhiên, quy tắc xuất xứ chặt chẽ buộc doanh nghiệp phải kiểm soát nguồn nguyên liệu, không thể dùng phôi thép Trung Quốc để hưởng ưu đãi. Thị trường Úc dù tăng trưởng gần 48% nhưng đang bị giám sát chặt chẽ về bán phá giá.
• RCEP: Cho phép cộng gộp nguyên liệu, rất có lợi cho doanh nghiệp gia công xuất khẩu. Nhưng ngược lại, RCEP cũng mở toang cửa cho thép giá rẻ từ Trung Quốc tràn vào Việt Nam, gây áp lực lên các nhà sản xuất thượng nguồn như Hòa Phát và Formosa.

UKVFTA: bài học từ anh quốc

Sự kiện tháng 7/2025 là minh chứng cho tính khó lường của thương mại quốc tế. Chính phủ Anh bất ngờ cắt giảm hạn ngạch nhập khẩu thép miễn thuế từ Việt Nam xuống còn 20% mức trước đó mà không có lộ trình chuyển tiếp. Hệ quả là các doanh nghiệp đối mặt với thuế 25% cho phần vượt hạn ngạch, gây thiệt hại tài chính lớn.

Quan hệ Việt - Mỹ và chính sách "Trump 2.0"

Dưới nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Donald Trump, chính sách "Nước Mỹ trên hết" tác động mạnh đến ngành thép.

• Thỏa thuận thương mại tương hỗ: Để tránh mức thuế phổ quát đe dọa lên tới 10-20%, Việt Nam và Hoa Kỳ đã đạt được thỏa thuận khung vào tháng 10/2025. Theo đó, Mỹ sẽ xem xét đưa một số mặt hàng của Việt Nam vào danh mục thuế suất 0% nếu đáp ứng các điều kiện khắt khe về nguồn gốc và an ninh kinh tế.
• Rào cản kép: Thép Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ vẫn phải chịu thuế Mục 232 (25%) và thuế chống bán phá giá/chống trợ cấp (AD/CVD). Tháng 8/2025, Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) đã phán quyết áp thuế trừng phạt lên thép chống ăn mòn (CORE) của Việt Nam.

Cuộc chiến phòng vệ thương mại: "vòng kim cô" siết chặt

Năm 2025 chứng kiến sự bùng nổ các vụ kiện phòng vệ thương mại ở cả hai chiều.

Chiều nhập khẩu (Việt Nam tự vệ): Bộ Công Thương đã áp thuế chống bán phá giá đối với HRC nhập khẩu từ Trung Quốc (mức thuế 19,38% - 27,83%) và mở cuộc điều tra chống lẩn tránh thuế đối với HRC khổ rộng. Đây là động thái quyết liệt để bảo vệ sản xuất trong nước.

Chiều xuất khẩu (Việt Nam bị kiện): Thép Việt Nam trở thành tâm điểm của "ma trận" kiện tụng quốc tế.

• EU: Điều tra chống bán phá giá HRC và thép cán nguội, dự kiến phán quyết vào đầu năm 2026.
• Úc: Giám sát chặt chẽ thép kết cấu và thép ống do lượng nhập khẩu tăng đột biến.
• Mỹ: Áp thuế AD/CVD lên thép CORE.

Xanh hóa" không còn là khẩu hiệu mà là mệnh lệnh sinh tồn. Khoảng 70% sản lượng thép Việt Nam sản xuất bằng công nghệ lò cao (BF-BOF) dùng than cốc, phát thải trung bình 1,85 - 2,0 tấn CO2/tấn thép. Mức này cao hơn nhiều so với công nghệ EAF tại Châu Âu, khiến thép Việt Nam đối mặt với chi phí CBAM lớn từ năm 2026.

Trước áp lực này, các doanh nghiệp đã hành động:

• Hòa Phát (HPG): Công bố lộ trình 8 bước giảm phát thải, tập trung vào tối ưu hóa nhiệt thừa và công nghệ hoàn nguyên sắt trực tiếp (DRI) cho dự án Dung Quất 2.
• Formosa Hà Tĩnh: Tạm hoãn mở rộng lò cao số 3, tập trung cải thiện môi trường và tái cấu trúc tài chính với khoản vay 1,45 tỷ USD.
• Nam Kim (NKG): Chuyển hướng sang các sản phẩm giá trị cao như thép mạ cho vỏ pin xe điện để giảm cạnh tranh về giá.

5. Kết luận

Năm 2025 là năm bản lề đối với ngành thép Việt Nam. Các FTA đã trở thành một phần của môi trường kinh doanh phức tạp, nơi lợi ích thuế quan đan xen với rào cản kỹ thuật và yêu cầu bền vững.

Để tồn tại và phát triển, doanh nghiệp cần coi thị trường nội địa là nền tảng, tận dụng đà tăng trưởng của đầu tư công. Doanh nghiệp thép cũng cần đa dạng hóa thị trường, đẩy mạnh khai thác các thị trường ngách trong CPTPP (Canada, Mexico) và RCEP thay vì phụ thuộc quá lớn vào Mỹ hay EU. Bên cạnh đó, doanh nghiệp cần tăng đầu tư cho dữ liệu và công nghệ, minh bạch hóa chuỗi cung ứng và giảm phát thải là chìa khóa để vượt qua các rào cản CBAM và phòng vệ thương mại trong tương lai.

 

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. https://wtocenter.vn/rcep-market/27211-prospects-for-sustainable-growth-in-2025
2. https://asemconnectvietnam.gov.vn/default.aspx?ZID1=8&ID1=2&ID8=145722
3. https://hdsteel.com.vn/vietnams-steel-industry-in-h1-2025-strong-domestic-growth-exports-face-challenges
4. https://trade.ec.europa.eu/access-to-markets/en/content/eu-vietnam-free-trade-agreement
5.  https://vntr.moit.gov.vn/news/hiep-dinh-rcep-tiep-tuc-la-dong-luc-giup-doanh-nghiep-nho-va-vua-viet-nam-vuon-ra-khu-vuc?page=2
6.  https://file.hoaphat.com.vn/hoaphat-com-vn/2025/11/quarter-summary-3q-2025.pdf
7. https://theinvestor.vn/steelmaker-nam-kim-to-explore-tin-nickel-coated-steel-production-for-ev-battery-shells-d17743.html
8. https://investvietnam.vn/project
9.  https://www.fhs.com.vn/newsroom

Nguồn: Vụ Kế hoạch, Tài chính và Quản lý doanh nghiệp

• Tải xuống
• Tải xuống