Thủy sản việt nam 2025: cán đích kỷ lục 11 tỷ usd nhờ "đòn bẩy" FTA và cuộc chuyển dịch khỏi "vùng trũng" hoa kỳ

Tóm tắt

Năm tài chính 2025 đang khép lại với những biến động lịch sử của thương mại toàn cầu. Trong khi lạm phát và đứt gãy chuỗi cung ứng tiếp tục phủ bóng lên nền kinh tế thế giới, ngành thủy sản Việt Nam lại đang tiến rất gần đến cột mốc kỷ lục 11 tỷ USD. Động lực cho sự bứt phá này không đến từ may mắn, mà là kết quả của chiến lược tận dụng triệt để hệ thống các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) thế hệ mới, tạo nên một "phao cứu sinh" vững chắc trước những cơn gió ngược từ các thị trường truyền thống.

Bức tranh toàn cảnh: vượt sóng dữ, hướng tới kỷ lục mới

Năm 2025, nền kinh tế toàn cầu vận hành trong trạng thái "bình thường mới" đầy bất định. Lạm phát tại Mỹ và EU dù hạ nhiệt so với giai đoạn trước nhưng vẫn neo ở mức cao, thay đổi căn bản hành vi người tiêu dùng sang thắt chặt chi tiêu. Thêm vào đó, xung đột địa chính trị tại Trung Đông và Biển Đỏ đã đẩy chi phí logistics và cước vận tải biển tăng vọt, đặt ra bài toán khó về biên lợi nhuận cho doanh nghiệp.

Chế biến tôm xuất khẩu của Việt Nam (ảnh: Báo Nhân dân)

Tuy nhiên, số liệu thực tế lại cho thấy sức sống mãnh liệt của ngành thủy sản Việt Nam. Theo thống kê 10 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu toàn ngành đạt hơn 9,5 tỷ USD, tăng 15% so với cùng kỳ. Với đà tăng trưởng này, dự kiến kết thúc năm 2025, ngành thủy sản sẽ cán đích ở mức 11 tỷ USD, vượt qua mọi dự báo thận trọng hồi đầu năm.

Sự tăng trưởng này không diễn ra đồng đều mà có sự phân cực rõ rệt. Trong khi các thị trường có FTA như Trung Quốc, Nhật Bản, EU ghi nhận mức tăng trưởng hai con số nhờ lộ trình thuế quan về 0%, thì thị trường Hoa Kỳ – nơi không có FTA – lại trở thành "vùng trũng" rủi ro với mức tăng trưởng thấp nhất trong nhóm thị trường trọng điểm. Điều này khẳng định vai trò then chốt của các FTA như EVFTA, CPTPP và RCEP trong việc phân tán rủi ro và duy trì đà tăng trưởng chung.

EVFTA năm thứ 5: cú hích từ lộ trình thuế quan về 0%

Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - EU (EVFTA) bước sang năm thực thi thứ 5 trong năm tài chính 2025, đánh dấu một giai đoạn quan trọng khi nhiều dòng thuế trong lộ trình cắt giảm B5 chính thức về 0%. Đây là lợi thế cạnh tranh tuyệt đối của Việt Nam so với các đối thủ chưa có FTA với EU như Ấn Độ hay Thái Lan.

Sự lên ngôi của Tôm chế biến sâu Năm 2025 đánh dấu sự hoàn tất lộ trình giảm thuế cho nhiều mã HS thuộc nhóm tôm chế biến. Nếu như tôm nguyên liệu đông lạnh đã hưởng thuế 0% từ năm 2020, thì nay các sản phẩm tôm chế biến sâu (HS 1605) – vốn chịu mức thuế cơ bản từ 12-20% – tiếp tục được cắt giảm sâu theo lộ trình 7 năm. Nhờ ưu đãi này, giá tôm Việt Nam tại kệ siêu thị Châu Âu cạnh tranh hơn từ 10-15% so với đối thủ, đẩy tỷ trọng hàng giá trị gia tăng xuất sang EU lên hơn 50% tổng kim ngạch.

Cá tra lấp đầy khoảng trống "cá thịt trắng" Đối với cá tra, lợi thế thuế quan 0% đã trở thành "trạng thái bình thường" trong năm 2025. Trong bối cảnh thị trường EU thiếu hụt cá thịt trắng (như cá minh thái, cá tuyết) do các lệnh trừng phạt liên quan đến Nga, cá tra Việt Nam đã tận dụng tốt cơ hội này để gia tăng thị phần.

Thách thức từ "Thẻ vàng" IUU Tuy nhiên, bức tranh tại EU không toàn màu hồng. Rào cản phi thuế quan lớn nhất vẫn là vấn đề khai thác bất hợp pháp (IUU). Năm 2025, Việt Nam vẫn chưa gỡ được "Thẻ vàng", dẫn đến việc 100% lô hàng hải sản khai thác bị kiểm tra hồ sơ và xác suất kiểm tra thực tế lên tới 10-30%. Nếu không giải quyết dứt điểm vấn đề này, ngành hải sản khai thác (cá ngừ, mực, bạch tuộc) đứng trước nguy cơ mất thị trường EU, bất chấp các ưu đãi về thuế.

CPTPP và UKVFTA: chiến lược đa dạng hóa thị trường

Hiệp định CPTPP tiếp tục là động lực tăng trưởng bền vững, đặc biệt tại các thị trường Châu Mỹ và Nhật Bản.

Nhật Bản và lợi thế "cộng gộp": Tại Nhật Bản, xuất khẩu thủy sản năm 2025 đạt 1,4 tỷ USD, tăng 10,47%. Doanh nghiệp Việt Nam đã thành thạo việc tận dụng cơ chế đa hiệp định (VJEPA, AJCEP, CPTPP) để lựa chọn biểu thuế ưu đãi nhất. Các mặt hàng chế biến sâu, tiện lợi như ghẹ xanh chế biến (tăng trưởng 639%) đang chiếm lĩnh thị phần tại đây.

Canada – Cửa ngõ Bắc Mỹ: Canada là minh chứng thành công nhất của CPTPP với mức tăng trưởng ấn tượng (ví dụ xuất khẩu ghẹ tăng 337%). Thuế nhập khẩu về 0% giúp hàng Việt cạnh tranh sòng phẳng với các nước Nam Mỹ. Quan trọng hơn, Canada đóng vai trò là cửa ngõ để thâm nhập sâu vào chuỗi cung ứng Bắc Mỹ trong bối cảnh thị trường Mỹ gặp khó.

UKVFTA và thị trường Anh: Kế thừa EVFTA, Hiệp định UKVFTA giúp xuất khẩu sang Anh duy trì sự ổn định. Điểm nhấn là hạn ngạch miễn thuế riêng biệt cho cá ngừ đóng hộp, giúp doanh nghiệp Việt có thêm dư địa xuất khẩu mà không phải cạnh tranh trong "rổ" hạn ngạch chung của EU.

RCEP và "cơn sốt" tôm hùm tại Trung Quốc

Nếu phải chọn ra một hiện tượng của năm 2025, đó chính là sự bùng nổ của thị trường Trung Quốc nhờ lực đẩy từ Hiệp định RCEP. Trung Quốc đã chính thức trở thành trụ cột quan trọng nhất với kim ngạch 1,88 tỷ USD, tăng trưởng 33,66%, chiếm hơn 20% thị phần xuất khẩu của Việt Nam.

Mặt hàng "ngôi sao" năm nay là tôm hùm, với mức tăng trưởng kỷ lục 134%, đạt 712 triệu USD. RCEP đã giúp đơn giản hóa thủ tục hải quan và kiểm dịch (SPS), kết hợp với lợi thế logistics đường bộ, giúp tôm hùm Việt Nam đánh bật các đối thủ như tôm hùm Úc hay Mỹ tại thị trường tỷ dân này.

Hơn nữa, năm 2025 chứng kiến cuộc chuyển dịch mạnh mẽ từ xuất khẩu tiểu ngạch sang chính ngạch. Các mặt hàng như cua, ghẹ, cá biển tươi sống được thông quan nhanh chóng, hưởng thuế ưu đãi, giúp ổn định đầu ra cho người nông dân.

Thị trường Hoa Kỳ: "vùng trũng" rủi ro và cú sốc phòng vệ thương mại

Trái ngược với sự sôi động tại các thị trường FTA, xuất khẩu sang Hoa Kỳ trong năm 2025 chỉ tăng trưởng khiêm tốn 7,51%, bộc lộ rõ những rủi ro khi phụ thuộc vào một thị trường không có hiệp định thương mại tự do.

Cú sốc kép từ thuế AD và CVD Năm 2025, ngành tôm Việt Nam hứng chịu "cơn bão" phòng vệ thương mại chưa từng có. Trong đợt rà soát hành chính lần thứ 19 (POR19), Bộ Thương mại Mỹ (DOC) đã áp mức thuế chống bán phá giá (AD) lên tới 35,29% đối với một số doanh nghiệp lớn – một mức thuế cao bất thường. Chưa dừng lại ở đó, phán quyết áp thuế chống trợ cấp (CVD) vào tháng 10/2024 càng làm trầm trọng thêm gánh nặng chi phí, khiến tôm Việt Nam giảm sút năng lực cạnh tranh so với đối thủ.

Rào cản MMPA và cuộc chiến pháp lý Một rào cản khác là Đạo luật Bảo vệ Động vật Có vú Biển (MMPA). Tháng 8/2025, NOAA xếp Việt Nam vào nhóm bị từ chối công nhận tương đương, đe dọa cấm nhập khẩu từ năm 2026. Dù Tòa án Thương mại Quốc tế Hoa Kỳ sau đó đã ra phán quyết tạm hoãn lệnh cấm này đối với mặt hàng ghẹ xanh, nhưng sự bất định về chính sách vẫn treo lơ lửng trên đầu các doanh nghiệp xuất khẩu.

Chính áp lực này đã tạo ra hiệu ứng "chuyển hướng thương mại" (Trade Diversion), buộc các doanh nghiệp phải đẩy mạnh xuất khẩu sang EU, Nhật Bản và Canada để bù đắp sự sụt giảm tại Mỹ.

Thách thức nội tại và tầm nhìn 2026-2030

Bên cạnh những cơ hội từ thị trường, ngành thủy sản Việt Nam năm 2025 cũng đối mặt với những thách thức nội tại gay gắt. Tình trạng thiếu hụt nguyên liệu cục bộ đối với cá ngừ và tôm do biến đổi khí hậu và dịch bệnh đang làm tăng giá thành sản xuất. Thêm vào đó, quy tắc xuất xứ khắt khe trong các FTA (như quy tắc "xuất xứ thuần túy" của EVFTA) khiến việc tận dụng ưu đãi thuế quan gặp trở ngại khi nguồn lợi hải sản trong nước suy giảm.

Để duy trì vị thế trong giai đoạn 2026-2030, cần:

1. Tối ưu hóa quy tắc xuất xứ: Tận dụng cơ chế cộng gộp trong CPTPP và RCEP để đa dạng hóa nguồn nguyên liệu nhập khẩu.
2. Đa dạng hóa thị trường ngách: Khai thác sâu hơn các thị trường trong khối CPTPP (Mexico, Chile) và EU (Bắc Âu) thay vì phụ thuộc quá lớn vào Mỹ hay Trung Quốc.
3. Chuyển đổi số và Gỡ thẻ vàng: Triển khai triệt để hệ thống Nhật ký khai thác điện tử (eCDT) để minh bạch hóa nguồn gốc, hướng tới gỡ thẻ vàng IUU.
4. Phát triển bền vững (ESG): Áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn và giảm phát thải carbon để đón đầu các rào cản kỹ thuật xanh (như CBAM) trong tương lai.

Kết luận

Năm 2025 là một năm bản lề, nơi mạng lưới 16 FTA đã chứng minh vai trò không thể thay thế trong việc bảo vệ và thúc đẩy ngành thủy sản Việt Nam. Con số 11 tỷ USD không chỉ là một kỷ lục về doanh số, mà còn là minh chứng cho sự linh hoạt và khả năng thích ứng tuyệt vời của doanh nghiệp Việt. Tuy nhiên, tương lai bền vững của ngành sẽ phụ thuộc vào khả năng nâng cao giá trị gia tăng, tuân thủ các chuẩn mực quốc tế và chuyển mình mạnh mẽ sang mô hình tăng trưởng xanh.

Tài liệu tham khảo

1. Mekong ASEAN. (2025). Xuất khẩu thủy sản hướng tới mốc 11 tỷ USD năm 2025. Link
2. VinaNet. (2025). Xuất khẩu thủy sản sang các thị trường chủ yếu 10 tháng năm 2025. Link
3. VASEP. EVFTA: Cam kết về thuế quan đối với ngành thủy sản. Link
4. Cục Thủy sản. (2025). Tôm Việt giữ vị trí thứ 3 tại EU. Link
5. Bảo vệ Pháp luật. (2025). An Giang quyết liệt gỡ “Thẻ vàng” IUU. Link
6. Người Quan Sát. (2025). 'Vàng dưới nước' của Việt Nam bơi sang Mỹ - EU thành đặc sản cháy hàng. Link
7. Vietnam Foodexpo. (2025). Vietnamese tuna is open to the UK thanks to UKVFTA. Link
8. VASEP. (2025). Press Release: Preliminary results of POR19. Link
9. Federal Register. (2024). Final Affirmative Countervailing Duty Determination. Link
10. NOAA Fisheries. (2025). Seafood Import Prohibitions under MMPA. Link
11. Seafoodnews. (2025). Court Orders NMFS Reconsideration of Crab Import Ban. Link
12. TTWTO VCCI. (2025). Vietnam's seafood exports are confident of reaching 2025 billion USD. Link

Nguồn: Vụ Kế hoạch, Tài chính và Quản lý doanh nghiệp

• Tải xuống
• Tải xuống