Ngành điều Việt Nam năm 2025: kỷ lục 5 tỷ USD và cuộc "vượt vũ môn" trước sóng gió thương mại toàn cầu

Tóm tắt

Năm tài chính 2025 đang chứng kiến một bước ngoặt lịch sử của ngành điều Việt Nam. Giữ vững vị thế "công xưởng chế biến điều của thế giới", ngành hàng tỷ đô này đang đứng trước cơ hội thiết lập kỷ lục xuất khẩu vô tiền khoáng hậu, bất chấp việc bị kẹt giữa hai dòng chảy đối nghịch: sự tự do hóa thương mại từ các Hiệp định Thương mại tự do (FTA) và sự trỗi dậy của các hàng rào bảo hộ kỹ thuật khắt khe.

Kỷ lục mới từ chiến lược "chế biến sâu"

Theo số liệu tổng hợp mới nhất, ngành điều Việt Nam đang băng băng về đích với dự báo kim ngạch xuất khẩu đạt mức 4,5 tỷ đến 5 tỷ USD vào cuối năm 2025. Nếu duy trì đà tăng trưởng hiện tại, cột mốc 5 tỷ USD hoàn toàn nằm trong tầm tay, thiết lập một kỷ lục lịch sử mới cho nông sản Việt.

Bức tranh tài chính 9 tháng đầu năm 2025 cho thấy những gam màu vô cùng sáng sủa. Lượng xuất khẩu lũy kế đạt 554.760 tấn, mang về 3,77 tỷ USD. Một điểm đáng chú ý là trong khi lượng xuất khẩu chỉ tăng 1,6% so với cùng kỳ năm 2024, thì giá trị lại tăng vọt tới 19,5%. Sự chênh lệch này là minh chứng rõ nét cho việc giá xuất khẩu bình quân đang tăng mạnh, dao động ở mức 6.000 - 6.900 USD/tấn, nhờ sự chuyển dịch mạnh mẽ sang các phân khúc sản phẩm cao cấp.

Động lực cho sự thăng hoa này không chỉ đến từ sự phục hồi nhu cầu tiêu thụ toàn cầu mà còn nhờ đòn bẩy từ các FTA thế hệ mới, đặc biệt là Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - EU (EVFTA).

EVFTA và "cú hích" tại trời Âu

Bước sang năm thứ 6 thực thi, EVFTA tiếp tục là "cánh tay đắc lực" giúp hạt điều Việt Nam chiếm lĩnh thị trường Châu Âu. Việc thuế nhập khẩu đối với hạt điều chế biến sâu (Mã HS 080132) được đưa về 0% đã tạo ra lợi thế cạnh tranh tuyệt đối cho Việt Nam so với các đối thủ chưa có FTA (vốn phải chịu thuế 7-12%).

Hiệu quả của chính sách này được phản ánh ngay lập tức qua các con số. Tại Hà Lan – cửa ngõ trung chuyển nông sản lớn nhất EU – xuất khẩu điều của Việt Nam trong quý 1/2025 đã tăng trưởng ngoạn mục 43,5% về giá trị. Không còn đơn thuần xuất khẩu điều nhân sơ chế, các doanh nghiệp Việt đã tận dụng ưu đãi thuế để tung ra các dòng sản phẩm giá trị gia tăng cao như điều rang muối, điều tẩm mật ong, vị wasabi... nhằm đáp ứng xu hướng "healthy snacks" (đồ ăn vặt tốt cho sức khỏe) của người tiêu dùng lục địa già.

Công nhân nhà máy chế biến hạt điều trong dây chuyền hiện đại (Ảnh minh họa)

Tuy nhiên, "bức tường thuế quan" dỡ bỏ cũng là lúc "bức tường kỹ thuật" dựng lên. Quy định Chống phá rừng của Châu Âu (EUDR) đang là thách thức pháp lý lớn nhất. Dù Ủy ban Châu Âu (EC) đề xuất lùi thời hạn áp dụng đầy đủ sang cuối năm 2025 hoặc giữa năm 2026, áp lực về truy xuất nguồn gốc vẫn vô cùng lớn. Với việc nhập khẩu 90% nguyên liệu từ Châu Phi, doanh nghiệp Việt Nam đang đau đầu với bài toán thu thập dữ liệu định vị địa lý của hàng triệu hộ nông dân nhỏ lẻ tại Nigeria hay Bờ Biển Ngà để chứng minh hạt điều không trồng trên đất phá rừng.

Sự trỗi dậy của thị trường Trung Quốc và vai trò của RCEP

Năm 2025 chứng kiến một cuộc "đổi ngôi" ngoạn mục trên bản đồ xuất khẩu: Trung Quốc đã vượt qua Hoa Kỳ để trở thành nhà nhập khẩu hạt điều Việt Nam lớn nhất trong nhiều tháng. Trong 9 tháng đầu năm, xuất khẩu sang thị trường tỷ dân này tăng vọt 37,4% về lượng và 54,1% về giá trị.

Sự bùng nổ này là kết quả trực tiếp của Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP). Quy tắc "xuất xứ cộng gộp" trong RCEP cho phép Việt Nam nhập khẩu điều thô từ Campuchia (một thành viên RCEP) để chế biến và xuất sang Trung Quốc mà vẫn được hưởng thuế suất ưu đãi. Điều này giúp tối ưu hóa chuỗi cung ứng Campuchia - Việt Nam - Trung Quốc, giảm bớt sự phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu xa xôi từ Châu Phi.

Bên cạnh đó, tầng lớp trung lưu Trung Quốc đang thay đổi khẩu vị, ưa chuộng các sản phẩm điều chế biến sâu với các hương vị mới lạ như than tre, sầu riêng, cốt dừa... vốn đang "làm mưa làm gió" trên các sàn thương mại điện tử nước này.

"Cơn gió ngược" từ thị trường Hoa Kỳ

Trái ngược với sự khởi sắc tại Châu Á và Châu Âu, thị trường Hoa Kỳ lại mang đến những gam màu xám. Dù không có FTA song phương, đây vẫn là thị trường truyền thống lớn nhất. Tuy nhiên, các biến động chính trị và nguy cơ bảo hộ thương mại dưới thời chính quyền mới (năm 2025) đang tạo ra sức ép nghẹt thở.

Mối đe dọa về việc áp đặt mức thuế quan chung từ 20-25%, thậm chí lên tới 46% đối với hàng nhập khẩu từ Việt Nam nếu không đạt được thỏa thuận mới, đã khiến các nhà nhập khẩu Mỹ rơi vào tâm lý phòng thủ "chờ đợi và xem xét". Hệ quả là lượng nhập khẩu từ Việt Nam sang Hoa Kỳ đã giảm tới 36% trong 7 tháng đầu năm 2025. Doanh nghiệp Việt buộc phải cấp tốc đa dạng hóa thị trường sang EU và Trung Quốc để bù đắp khoảng trống này.

Nghịch lý nguồn nguyên liệu và bài toán "Điều xanh"

Đằng sau những con số tỷ đô hào nhoáng là một nỗi lo mang tính cấu trúc: Việt Nam nắm giữ 80% thị phần xuất khẩu điều nhân thế giới nhưng lại chỉ tự chủ được 10% nguyên liệu. Trong nửa đầu năm 2025, Việt Nam đã chi tới 2,49 tỷ USD để nhập khẩu 1,6 triệu tấn điều thô, tăng 38,1% về giá trị so với cùng kỳ do giá thế giới leo thang.

Giá trị gia tăng thực sự của ngành điều Việt Nam nằm ở công nghệ chế biến, trong khi phần lớn lợi nhuận nông nghiệp lại chảy về các nước cung cấp nguyên liệu. Thêm vào đó, sự cạnh tranh gay gắt từ Ấn Độ trong việc thu mua điều thô cũng đang đẩy chi phí đầu vào tăng cao, bào mòn biên lợi nhuận của doanh nghiệp Việt.

Để giải quyết bài toán này và hướng tới phát triển bền vững, xu hướng "Điều Xanh" đang được xem là chìa khóa. Trước nguy cơ EU áp dụng Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) cho nông sản sau năm 2026, các dự án trồng điều kết hợp tín chỉ carbon đang được triển khai thí điểm tại Bình Phước.

Việc bán tín chỉ carbon từ vườn điều không chỉ mang lại tiềm năng thu nhập thêm khoảng 400 USD/hecta mà còn giúp sản phẩm hạt điều Việt Nam có "giấy thông hành" xanh để vượt qua các rào cản phi thuế quan trong tương lai.

Anh quốc và CPTPP: Những mảnh ghép chiến lược

Bên cạnh các thị trường lớn, Hiệp định Thương mại Tự do Vương quốc Anh - Việt Nam (UKVFTA) cũng đang phát huy tác dụng tích cực sau Brexit. Với thị phần chiếm hơn 90% tại Anh, hạt điều Việt Nam tiếp tục duy trì đà tăng trưởng 10% nhờ thuế suất 0%. Tuy nhiên, tỷ lệ tận dụng ưu đãi thuế (C/O mẫu EUR.1) vẫn còn khiêm tốn do rào cản về thủ tục hành chính, đòi hỏi doanh nghiệp phải nỗ lực hơn nữa trong khâu chứng từ.

Song song đó, Hiệp định CPTPP đang đóng vai trò là "cánh tay nối dài" tới các thị trường mới như Canada, Mexico và Peru. Tại Mexico, Việt Nam đã vượt qua Brazil để trở thành nhà cung cấp hạt điều lớn nhất, minh chứng cho hiệu quả của việc xóa bỏ thuế quan giúp tăng năng lực cạnh tranh về giá.

Kết luận: Năm bản lề cho sự chuyển mình

Năm 2025 không chỉ là năm của những kỷ lục doanh số mà còn là năm "thử lửa" đối với bản lĩnh của ngành điều Việt Nam. Các hiệp định FTA như EVFTA, UKVFTA và RCEP đã chứng minh vai trò là chiếc phao cứu sinh quan trọng trước sự sụt giảm của thị trường Mỹ.

Tuy nhiên, thông điệp từ thị trường quốc tế đã rất rõ ràng: kỷ nguyên của "gia công giá rẻ" đã kết thúc. Để duy trì vị thế dẫn đầu trong giai đoạn 2025-2030, ngành điều Việt Nam buộc phải thực hiện cuộc tái cơ cấu toàn diện: từ chuyển đổi số để minh bạch truy xuất nguồn gốc, đa dạng hóa nguồn cung nguyên liệu trong khối RCEP, đến việc xây dựng thương hiệu "Điều Xanh" carbon thấp. Chỉ khi đó, hạt điều Việt Nam mới thực sự chuyển mình từ một "công xưởng" đơn thuần thành một đối tác cung ứng toàn cầu bền vững và có trách nhiệm.

Tài liệu tham khảo (Rút gọn)

1. Vietnam's cashew exports on track for record $5 bln year. VnEconomy. Link
2. Báo cáo Nghiên cứu Chiến lược: Tác động Đa chiều của các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) đối với Ngành Hạt điều Việt Nam năm 2025.
3. Vietnam Cashew Exports Data 2024-25. Vietnam Export Data. Link
4. China Overtakes US as Top Importer of Vietnamese Cashews. Produce Report. Link
5. European Commission Maintains 30 December 2025 Application Date for EU Deforestation Regulation. Latham & Watkins LLP. Link
6. Fact Sheet: The United States and Viet Nam Reach a Framework for an Agreement on Reciprocal, Fair, and Balanced Trade. USTR. Link
7. Cashew Farming for Carbon Credits: A Path to Sustainable Growth. CPT Corp. Link
8. Việt Nam should prioritise value added cashew products for EU market. MOIT. Link

Nguồn: Vụ Kế hoạch, Tài chính và Quản lý doanh nghiệp

• Tải xuống
• Tải xuống