Ngành gốm sứ việt nam 2025: "vượt sóng" logistics và rào cản xanh giữa mê cung FTA

Tóm tắt

Năm 2025 được kỳ vọng là thời điểm "hái quả ngọt" của ngành gốm sứ Việt Nam khi hàng loạt các cam kết thuế quan trong các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) thế hệ mới đi vào thực thi sâu rộng. Tuy nhiên, bức tranh thực tế lại đang diễn ra đầy nghịch lý: Thuế giảm sâu về 0%, nhưng kim ngạch xuất khẩu lại chững lại. Đâu là nguyên nhân và lối đi nào cho doanh nghiệp Việt giữa bối cảnh đầy biến động này?

Nghịch lý năm 2025: Thuế về 0, xuất khẩu vẫn "đi lùi"

Năm 2025 đánh dấu một cột mốc quan trọng trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam. Đây là thời điểm các Hiệp định Thương mại Tự do thế hệ mới như EVFTA (với EU), UKVFTA (với Anh) và CPTPP bước vào giai đoạn thực thi sâu, mở toang cánh cửa cho gốm sứ Việt Nam - một ngành hàng mũi nhọn về thủ công mỹ nghệ và vật liệu xây dựng.

Về lý thuyết, đây là "thời điểm vàng". Đối với EVFTA, bước sang năm thứ 5 của lộ trình, phần lớn các dòng thuế đối với sản phẩm gốm sứ Việt Nam xuất khẩu sang EU đã chính thức về mức 0%. Tương tự, các thị trường khó tính và xa xôi như Anh, Canada và Mexico cũng đang mở rộng cửa đón chào hàng Việt nhờ các ưu đãi từ UKVFTA và CPTPP.

Tuy nhiên, bức tranh thực tế lại không hoàn toàn là màu hồng. Số liệu thống kê 8 tháng đầu năm 2025 đã chỉ ra một thực tế đáng lo ngại: xuất khẩu gốm sứ có dấu hiệu chững lại với mức giảm nhẹ 1,5% so với cùng kỳ năm 2024, chỉ đạt 409,65 triệu USD.

Tại sao lại có nghịch lý "thuế giảm nhưng xuất khẩu không tăng"? Câu trả lời nằm ở sự cộng hưởng của những yếu tố phi thuế quan đầy khắc nghiệt: cuộc khủng hoảng logistics toàn cầu, sự sụt giảm tổng cầu tại các thị trường trọng điểm do lạm phát, và đặc biệt là sự trỗi dậy mạnh mẽ của các rào cản kỹ thuật xanh.

"Thuế vận tải" - Kẻ thù vô hình nuốt chửng lợi nhuận

Một trong những biến số khó lường nhất, làm xói mòn hiệu quả của các FTA trong năm 2025, chính là sự biến động dữ dội của chuỗi cung ứng logistics. Báo cáo ghi nhận vào cuối năm 2025, đặc biệt là tháng 11, giá cước vận tải biển trên các tuyến xuyên Thái Bình Dương (Việt Nam - Bờ Tây Mỹ) đã tăng đột biến 40-45% chỉ trong vòng hai tuần.

Đối với một ngành hàng có đặc thù nặng và cồng kềnh như gốm sứ (đặc biệt là gạch ốp lát và sứ vệ sinh), chi phí vận chuyển chiếm một tỷ trọng rất lớn trong giá thành sản phẩm tại điểm đến (landed cost). Sự tăng giá cước này đã vô tình tạo ra một loại "thuế vô hình".

Thực tế cho thấy, mức tăng chi phí vận chuyển này đã triệt tiêu phần lớn lợi ích cắt giảm thuế quan từ 5-10% mà các FTA mang lại. Ví dụ, một container gạch men xuất khẩu sang Mỹ hoặc Châu Âu có thể phải gánh thêm hàng nghìn USD phí vận chuyển. Điều này khiến lợi thế cạnh tranh về giá của gốm sứ Việt Nam bị xói mòn nghiêm trọng so với các đối thủ có vị trí địa lý gần thị trường mục tiêu hơn, như Thổ Nhĩ Kỳ (xuất sang EU) hay Mexico (xuất sang Mỹ).

Giá cước vận tải biển tăng vọt vào cuối năm 2025 đang trở thành "thuế vô hình", làm giảm đáng kể biên lợi nhuận của doanh nghiệp gốm sứ dù được hưởng ưu đãi thuế quan (ảnh sưu tầm)

EVFTA và "Giấy thông hành" xanh vào Châu Âu

Tại thị trường Liên minh Châu Âu (EU), Hiệp định EVFTA được ví như "tuyến đường cao tốc" kết nối gốm sứ Việt Nam. Đến năm 2025, gần như toàn bộ các sản phẩm gốm sứ mỹ nghệ, gốm sứ gia dụng (bát đĩa, đồ dùng nhà bếp) của Việt Nam xuất sang EU đều được hưởng mức thuế 0%, tạo ra lợi thế giá tuyệt đối so với các đối thủ chưa có FTA, đặc biệt là Trung Quốc.

Nhờ đó, trong 6 tháng đầu năm 2025, Việt Nam đã giữ vững vị thế trong Top 3 nhà cung cấp gốm sứ thủ công mỹ nghệ lớn nhất cho EU. Các mặt hàng như chậu gốm, bình trang trí ghi nhận sự tăng trưởng ấn tượng, cho thấy thị hiếu người tiêu dùng Châu Âu đang chuyển dịch sang các sản phẩm thủ công, thẩm mỹ cao từ Việt Nam.

Tuy nhiên, "giấy thông hành" vào EU năm 2025 không chỉ đơn thuần là C/O mẫu EUR.1 để hưởng thuế 0%. Thách thức lớn nhất hiện nay là Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM). Dù gốm sứ chưa bị áp thuế carbon trực tiếp ngay lập tức, nhưng các tín hiệu chính sách cho thấy khả năng mở rộng phạm vi của CBAM sang ngành này sau năm 2026 là rất cao.

Ngay trong năm 2025, các nhà nhập khẩu EU đã bắt đầu yêu cầu nhà cung cấp Việt Nam minh bạch hóa dữ liệu phát thải. Điều này đặt các doanh nghiệp trước áp lực buộc phải chuyển đổi công nghệ nung từ than/gas sang điện hoặc năng lượng tái tạo. Nếu không đáp ứng được các tiêu chuẩn ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị), doanh nghiệp có nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng ngay cả khi thuế nhập khẩu là 0%.

Mở rộng biên giới: Anh Quốc và Bắc Mỹ

Bên cạnh EU, Hiệp định UKVFTA (với Vương quốc Anh) và CPTPP (với khối Thái Bình Dương) đang là những điểm sáng chiến lược.

Thị trường Anh: UKVFTA tiếp tục kế thừa các cam kết từ EVFTA sau Brexit. Năm 2025, thuế nhập khẩu vào Anh đối với nhiều mặt hàng gốm sứ trang trí Việt Nam chỉ còn 0% - 7,5%, và sẽ về 0% vào năm 2027. Điều này giúp hàng Việt Nam cạnh tranh trực tiếp với hàng Trung Quốc – vốn đang chịu thuế chống bán phá giá nặng nề tại Anh đối với bộ đồ ăn và đồ nhà bếp.

Thị trường Bắc Mỹ (Canada & Mexico): Thông qua CPTPP, gốm sứ Việt Nam đã khai phá thành công hai thị trường mới là Canada và Mexico. Biểu thuế ưu đãi 0% tại Canada trong năm 2025 đã giúp gạch ốp lát và sứ vệ sinh Việt Nam thâm nhập sâu vào thị trường vật liệu xây dựng nước này. Tại Mexico, quy tắc xuất xứ cộng gộp trong khối CPTPP cho phép sử dụng nguyên liệu từ các nước thành viên (như Nhật Bản, Malaysia) để sản xuất hàng "Made in Vietnam", mở ra cửa ngõ quan trọng vào Bắc Mỹ.

Tuy nhiên, thách thức lớn nhất của CPTPP nằm ở Quy tắc Xuất xứ (ROO). Để hưởng thuế 0%, doanh nghiệp phải chứng minh được hàm lượng giá trị khu vực hoặc sự chuyển đổi mã số hàng hóa. Việc phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu đất sét và cao lanh nhập khẩu từ ngoài khối đang là bài toán khó cần giải quyết để duy trì tỷ lệ xuất xứ hợp lệ.

Áp lực từ AIFTA

Phân tích tác động của FTA không thể chỉ nhìn một chiều. Trong khi chúng ta nỗ lực xuất khẩu, thì ở chiều ngược lại, thị trường nội địa cũng phải mở cửa. Năm 2025, tác động của Hiệp định Thương mại Hàng hóa ASEAN - Ấn Độ (AIFTA) lên ngành gốm sứ trong nước trở nên gay gắt hơn bao giờ hết.

Với mức thuế nhập khẩu vào Việt Nam chỉ còn 0-5%, gạch ốp lát từ Ấn Độ đang ồ ạt tràn vào thị trường. Ấn Độ, với lợi thế quy mô sản xuất khổng lồ và chi phí năng lượng thấp, đã tạo ra áp lực cạnh tranh khủng khiếp về giá đối với các doanh nghiệp sản xuất trong nước như Viglacera, Đồng Tâm hay Prime. Gạch Ấn Độ hiện đã chiếm thị phần đáng kể ở phân khúc trung và cao cấp, buộc các nhà sản xuất Việt Nam phải tái cấu trúc và giảm chi phí để tồn tại ngay trên sân nhà.

Mỹ: "Gã khổng lồ" khó tính và rủi ro phụ thuộc

Mặc dù không có FTA song phương, Mỹ vẫn là thị trường xuất khẩu lớn nhất, chiếm hơn 25% thị phần gốm sứ Việt Nam. Tuy nhiên, việc xuất khẩu giảm 1,5% trong 8 tháng đầu năm 2025 chủ yếu do sự suy yếu của thị trường này.

Không có "liều thuốc" giảm thuế từ FTA, hàng Việt Nam vào Mỹ phải chịu thuế MFN từ 5% đến 30%. Dù chiến lược "Trung Quốc + 1" và các mức thuế trừng phạt của Mỹ lên hàng Trung Quốc vẫn đem lại lợi thế thay thế cho Việt Nam, nhưng sự sụt giảm nhu cầu tiêu dùng và lạm phát tại Mỹ đã ảnh hưởng trực tiếp đến kim ngạch xuất khẩu. Điều này minh chứng cho rủi ro của việc phụ thuộc quá lớn vào một thị trường không có FTA ràng buộc: Khi kinh tế Mỹ "hắt hơi", xuất khẩu gốm sứ Việt Nam lập tức "bị cảm lạnh".

Lời giải cho bài toán tương lai: ESG và Nâng tầm thương hiệu

Trước bối cảnh phức tạp của năm 2025, FTA không còn là "cây đũa thần" mà chỉ đóng vai trò như một "tấm khiên" bảo vệ thị phần. Để thực sự bứt phá, ngành gốm sứ Việt Nam cần một cuộc cách mạng về chất lượng và tính bền vững.

Chuyển đổi xanh (ESG): Đây không còn là lựa chọn mà là mệnh lệnh sinh tồn. Các doanh nghiệp đang hợp tác với các quỹ đầu tư để áp dụng các giải pháp tiết kiệm năng lượng, như phơi khô sản phẩm kỹ trước khi nung để giảm 20-25% nhiên liệu. Chuyển đổi công nghệ nung sang khí gas/điện là bước đi cấp bách để đáp ứng tiêu chuẩn xanh của EU.

Chính sách nguồn nguyên liệu: Chính phủ cũng đã có động thái chiến lược khi tăng thuế xuất khẩu đối với một số loại đá tự nhiên và khoáng sản lên 20% từ ngày 01/01/2025. Chính sách này giúp giữ lại nguồn tài nguyên trong nước, ổn định giá đầu vào cho các nhà máy nội địa và khuyến khích chế biến sâu để nâng cao giá trị gia tăng.

Xây dựng thương hiệu: Thay vì cạnh tranh bằng giá rẻ - con đường đang dần bị thu hẹp bởi chi phí logistics và sự cạnh tranh từ Ấn Độ - các hoạt động xúc tiến thương mại năm 2025 đang tập trung vào việc kể câu chuyện văn hóa "Gốm Việt". Việc nâng tầm giá trị nghệ thuật và thương hiệu là chìa khóa để tận dụng tối đa lợi thế mà các FTA mang lại.

Tóm lại, năm 2025 là một năm bản lề đầy thử thách nhưng cũng là cơ hội sàng lọc mạnh mẽ. Chỉ những doanh nghiệp gốm sứ biết tận dụng thông minh các ưu đãi FTA, kết hợp với chiến lược phát triển bền vững và quản trị rủi ro chuỗi cung ứng hiệu quả, mới có thể vươn lên và khẳng định vị thế của gốm sứ Việt Nam trên bản đồ thế giới.

Tài liệu tham khảo chính:

1. Báo cáo Nghiên cứu Chuyên sâu: Tác động Chiến lược của các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) đến Ngành Công nghiệp Gốm sứ Việt Nam trong Bối cảnh Kinh tế năm 2025 .
2. Bộ Tư pháp (2025). Tờ trình Chính phủ về Biểu thuế EVFTA .
3. Bộ Công Thương (2025). Số liệu xuất nhập khẩu ngành Công nghiệp Gốm sứ 8 tháng đầu năm .
4. Real Logistics (2025). Ocean Freight Rates Surge in Early November 2025 .
5. Cerame-Unie (2025). Position Paper on EU Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM) .
6. Hải quan Việt Nam (2025). Thông báo về việc tăng thuế xuất khẩu khoáng sản từ 01/01/2025 .
7. GOV.UK (2025). Trade remedies notice 2025/21: anti-dumping duties on ceramic tableware from China .
8. Nội thất Hưng Lộc (2025). Thuế nhập khẩu gạch Ấn Độ: Mức 5% AIFTA & cập nhật mới 2025

Nguồn: Vụ Kế hoạch, Tài chính và Quản lý doanh nghiệp

• Tải xuống
• Tải xuống