Phân tích cảnh báo nguy cơ bị áp dụng biện pháp PVTM đối với mặt hàng giày dép của Việt Nam xuất khẩu sang thị trường Canada Quý IV/2023

Thứ Sáu, 08/12/2023

1. Tình hình xuất khẩu mặt hàng giày dép của Việt Nam sang thị trường Canada Quý IV năm 2023

Biểu đồ 1: Trị giá xuất khẩu mặt hàng giày dép của Việt Nam sang Canada từ tháng 07/2022 đến tháng 10/2023

(đvt: triệu USD)

Nguồn: Tổng cục Hải quan 

Theo tính toán từ số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan, trong Quý IV năm 2022, xuất khẩu mặt hàng giày dép của Việt Nam sang Canada đạt 152,96 triệu USD. 

Tháng 10 năm 2023, trị giá xuất khẩu mặt hàng giày dép của Việt Nam sang Canada đạt 42,41 triệu USD, giảm 29,25% so với tháng 10 năm 2022 (đạt 59,94 triệu USD). Tuy nhiên so với tháng trước đó, trị giá xuất khẩu mặt hàng giày dép của Việt Nam sang Canada tháng 10 năm 2023 tăng 8,87% so với tháng 9 năm 2023 (đạt 38,95 triệu USD). 

Dự kiến trong 2 tháng cuối năm, xuất khẩu giày dép của Việt Nam sang Canada sẽ tiếp tục tăng do nhu cầu trong mùa đông tăng cao.

2. Cập nhật tình hình thị trường giày dép Canada trong Quý IV năm 2023

Ngành công nghiệp giày dép toàn cầu là một ngành công nghiệp trị giá hàng tỷ đô la, trong đó Canada chiếm phần lớn doanh thu hàng năm.

Về sản xuất và xuất khẩu

    Thị trường giày dép ở Canada dự kiến sẽ giảm nhẹ về mức tăng trưởng về lượng vào năm 2023 do nhiều yếu tố khác nhau như khủng hoảng môi trường, căng thẳng thương mại và sở thích của người tiêu dùng đang thay đổi.

Quý 4 năm 2023 có thể sẽ có doanh số cao nhất trong năm, vì tháng 12 và tháng 1 là những tháng có doanh số bán lẻ cao nhất của các cửa hàng giày ở Canada. Sản xuất giày dép ở Canada dự kiến sẽ bị ảnh hưởng bởi những đổi mới công nghệ như sử dụng trí tuệ nhân tạo, in 3D, vật liệu phân hủy sinh học và giày thông minh. 

Thị trường sản xuất giày dép ở Canada cung cấp các sản phẩm bao gồm bốt, giày và dép thông thường, giày và bốt đi làm và tiện ích, giày thể thao, dép và tất cả các loại giày dép khác. Các công ty hàng đầu trong ngành sản xuất giày dép ở Canada bao gồm Genfoot Inc., Dayton Boot Brands Ltd. và Tatra Safety Boots & Shoes Inc. Ngành giày dép ở Canada có 1.160 nhân viên ở Canada vào năm 2023. Mức độ tập trung thị phần thấp đối với ngành sản xuất giày dép ở Canada, với bốn công ty hàng đầu tạo ra 32% doanh thu thị trường ở Canada vào năm 2023. 

Thị trường giày dép Canada năm 2022 tăng trưởng 44% so với năm 2021. Giá trị thị trường tăng trưởng với tốc độ bình quân hàng năm là 2,9% trong giai đoạn 2012 – 2022. 

Tổng sản lượng giày dép của Canada tăng trưởng bình quân hàng năm là 4,4%. Sản lượng giày dép năm 2022 tăng 8,4% so với năm 2020. Về lượng, năm 2022, xuất khẩu giày dép ra nước ngoài tăng 20%, tăng năm thứ hai liên tiếp sau hai năm sụt giảm. Trong 10 năm trở lại đây, tốc độ tăng trưởng nổi bật nhất được ghi nhận vào năm 2013 khi xuất khẩu tăng 27% về lượng. Về giá trị, xuất khẩu giày dép của Canada tăng nhanh trong năm 2022. 

Về cơ cấu xuất khẩu theo quốc gia: Hoa Kỳ là điểm đến chính cho xuất khẩu giày dép của Canada, chiếm 89% tổng kim ngạch xuất khẩu (về lượng). Tiếp theo là Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất với thị phần 2,1% trong tổng kim ngạch xuất khẩu (về lượng). Từ năm 2012 đến năm 2022, tốc độ tăng trưởng trung bình hàng năm về khối lượng xuất khẩu sang Hoa Kỳ là -2,4%. Về mặt giá trị, Hoa Kỳ vẫn là thị trường nước ngoài quan trọng cho xuất khẩu giày dép từ Canada, chiếm 79% tổng giá trị xuất khẩu. Vị trí thứ hai trong bảng xếp hạng thuộc về Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất với thị phần 2,7% về giá trị trong tổng kim ngạch xuất khẩu.

Về giá xuất khẩu theo quốc gia: Năm 2022, giá xuất khẩu giày dép trung bình giảm 5,3% so với năm trước. Trong 10 năm trở lại đây, tốc độ tăng trưởng rõ rệt nhất vào năm 2016 khi giá xuất khẩu bình quân tăng 3,6% so với năm trước. Giá trung bình có thay đổi ở các thị trường xuất khẩu lớn. Năm 2022, tại các nước nhập khẩu hàng đầu, quốc gia có mức giá cao nhất là Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất.

Về cầu và nhập khẩu

Năm 2023, thị trường giày dép Canada dự kiến đạt mức doanh thu khoảng 5,70 tỷ USD. Theo dự báo, thị trường này sẽ tăng trưởng 2,31% hàng năm từ năm 2023 đến năm 2028. Phân khúc phổ biến nhất của thị trường này năm 2023 là giày da, dự kiến có giá trị thị trường lên đến 2,48 tỷ USD. Năm 2023, dự báo mỗi người dân Canada dành khoảng 147,20 USD để mua sắm giày dép. 

Thị trường dự kiến sẽ đạt khối lượng 111,40 triệu đôi vào năm 2028, với mức tăng trưởng dự đoán là -0,1% vào năm 2024 về lượng. Lượng giày trung bình mỗi người sở hữu trong năm 2023 là 2,84 đôi. Hơn nữa, các sản phẩm không cao cấp dự kiến sẽ chiếm 88% tổng doanh thu trên thị trường giày dép vào năm 2023.

Nhìn chung, thị trường giày dép Canada đang chứng kiến sự gia tăng của nhu cầu về sản phẩm bền vững và được sản xuất tại địa phương.

Năm 2022, lượng nhập khẩu giày dép của Canada từ nước ngoài tăng 36%, tăng năm thứ hai liên tiếp sau ba năm sụt giảm. Nhìn chung, nhập khẩu giày dép của Canada có xu hướng tương đối ổn định. Tổng giá trị nhập khẩu tăng với tốc độ trung bình hàng năm là +2,7% từ năm 2012 đến năm 2022. 

Năm 2022, Trung Quốc là nhà cung cấp giày dép lớn nhất cho thị trường Canada, chiếm 61% tổng lượng nhập khẩu. Hơn nữa, nhập khẩu giày dép từ Trung Quốc gấp ba lần con số được ghi nhận bởi nhà cung cấp lớn thứ hai là Việt Nam. Vị trí thứ ba trong bảng xếp hạng này thuộc về Campuchia, với tỷ trọng 5,6% về lượng. Từ năm 2012 đến năm 2022, tốc độ tăng trưởng trung bình hàng năm về khối lượng từ Trung Quốc là -3,3%. Các quốc gia cung cấp còn lại ghi nhận tốc độ tăng trưởng nhập khẩu trung bình hàng năm như sau: Việt Nam (+12,3%/năm) và Campuchia (+18,9%/năm). 

Về mặt giá trị, nhà cung cấp giày dép lớn nhất cho Canada là Trung Quốc, Việt Nam và Campuchia, cùng chiếm 67% tổng lượng nhập khẩu. Campuchia có tốc độ tăng trưởng cao nhất về giá trị nhập khẩu xét theo các nhà cung cấp chính trong giai đoạn 2012 - 2022 với tỷ lệ tăng trưởng kép hàng năm là +16,3%.

Về giá nhập khẩu theo quốc gia: Năm 2022, giá nhập khẩu giày dép trung bình lên tăng 7,5% so với năm trước. Trong thập kỷ qua, nó đã tăng với tốc độ trung bình hàng năm là +2,6%. Giá nhập khẩu đạt đỉnh vào năm 2022 và có khả năng tiếp tục tăng trưởng trong những năm tới. Có sự khác biệt đáng kể về giá trung bình giữa các nước cung cấp chính. Vào năm 2022, trong số các nhà nhập khẩu hàng đầu, quốc gia có giá cao nhất là Ấn Độ, trong khi giá nhập khẩu từ Trung Quốc thấp nhất. Từ năm 2012 đến năm 2022, tốc độ tăng trưởng về giá đáng chú ý nhất thuộc về Việt Nam (+1,9%), trong khi giá tại các nhà cung cấp lớn khác đều giảm.

3.  Cảnh báo và khuyến nghị

3.1. Chính sách phòng vệ thương mại đã áp dụng với mặt hàng giày dép: 

Theo thống kê của WTO, tính đến hết tháng 6 năm 2022, Canada đã điều tra tổng cộng 362 vụ việc và áp thuế phòng vệ thương mại 230 vụ việc. Canada đã khởi xướng điều tra 18 vụ việc phòng vệ thương mại với hàng xuất khẩu của Việt Nam. Hiện nay, Canada đang áp dụng thuế với 07 mặt hàng nhập khẩu từ Việt Nam bao gồm: ống thép hàn cacbon, thép cán nguội, thép cốt bê tông, khớp nối bằng ống đồng, thép tấm chống ăn mòn, ống thép dẫn dầu và ghế bọc đệm. Từ năm 2021 đến nay, Canada chưa khởi xướng điều tra mới đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam.

Từ khi Đạo luật về các biện pháp nhập khẩu đặc biệt Canada có hiệu lực thi hành (1/12/1984) đến nay, Canada đã tiến hành một số vụ việc điều tra chống bán phá giá và/hoặc chống trợ cấp đối với một số mặt hàng giày/dép nhập khẩu từ nước ngoài, cụ thể như sau:

- Vụ việc điều tra chống bán phá giá/ chống trợ cấp đối với một số sản phẩm bốt/giày da nữ nhập khẩu từ Brazil, Trung Quốc, Đài Loan, Ba Lan, Romania, Nam Tư (NQ-89-003). Tháng 5/1990, cơ quan có thẩm quyền đã ra quyết định áp thuế chống bán phá giá đối với bốt/giày da nhập khẩu từ Brazil, Ba Lan, Romania, Nam Tư, Trung Quốc và Đài Loan (trong vòng 5 năm); áp thuế chống trợ cấp với bốt/giày da nhập khẩu từ Brazil (trong vòng 5 năm). Các nhà xuất khẩu Trung Quốc sau đó tiếp tục bị gia hạn áp thuế chống bán phá giá đến hết tháng 4/2005.

- Vụ việc điều tra chống bán phá giá đối với giày dép có đế bằng nhựa chống thấm nước và mặt ngoài bằng da; giày dép đế bằng cao su hoặc nhựa chống thấm nước; và giày dép bằng nhựa không thấm nước, trừ giày dép bảo hộ và thể thao, nhập khẩu từ Cộng hòa Liên bang Séc và Slovakia, Trung Quốc, Hàn Quốc và Đài Loan (NQ-92-005). Tháng 2/1993, cơ quan có thẩm quyền đã quyết định không áp thuế chống bán phá giá do kết luận không gây thiệt hại/ không đe dọa gây thiệt hại cho ngành sản xuất trong nước.

- Vụ việc điều tra chống bán phá giá đối với giày dép không thấm nước và đế bằng nhựa hoặc cao su, kể cả guốc đúc, trừ giày trượt tuyết, ủng trượt băng nhập khẩu từ Trung Quốc (NQ-2000-004). Tháng 12/2000, cơ quan có thẩm quyền kết luận hàng hóa nói trên nhập khẩu từ Trung Quốc không gây ra thiệt hại, nhưng có nguy cơ gây ra thiệt hại cho ngành sản xuất trong nước; do đó áp thuế chống bán phá giá và gia hạn áp dụng thuế chống bán phá giá đến tháng 12/2010 sau khi rà soát cuối kì năm 2005.

- Vụ việc điều tra chống bán phá giá đối với giày bảo hộ bằng da có mũi kim loại nhập khẩu từ Trung Quốc (NQ-2001-003). Tháng 12/2001, cơ quan có thẩm quyền kết luận hàng hóa nói trên nhập khẩu từ Trung Quốc không gây ra thiệt hại, nhưng có nguy cơ gây ra thiệt hại cho ngành sản xuất trong nước; do đó áp thuế chống bán phá giá trong vòng 5 năm đối với mặt hàng này.

- Vụ việc điều tra chống bán phá giá đối với giày dép không thấm nước và đế không thấm nước, được làm toàn bộ hay một phần bằng cao su hoặc nhựa, nhập khẩu từ Hồng Kông, Trung Quốc; Ma-cao, Trung Quốc và Việt Nam (NQ-2002-002). Tháng 1/2003, cơ quan có thẩm quyền kết luận hàng hoá nhập khẩu không gây ra thiệt hại và không có nguy cơ gây ra thiệt hại cho ngành sản xuất trong nước; do đó không áp thuế chống bán phá giá.

- Vụ việc điều tra chống bán phá giá đối với một số sản phẩm giày dép không thấm nước và giày dép không thấm nước ở dạng gần thành phẩm, được làm toàn bộ hay một phần bằng cao su và/hoặc cao su nhiệt dẻo (TPR), nhập khẩu từ Trung Quốc và Việt Nam (NQ-2009-001). Ngày 25/9/2009, cơ quan có thẩm quyền kết luận hàng hóa nói trên nhập khẩu từ Trung Quốc và Việt Nam không gây ra thiệt hại và cũng không đe doạ gây ra thiệt hại cho ngành sản xuất trong nước; do đó không áp thuế chống bán phá giá với mặt hàng này. 

Có thể thấy rằng: Kể từ khi Đạo luật về các biện pháp nhập khẩu đặc biệt Canada có hiệu lực thi hành đến nay, Canada đã tiến hành điều tra 6 vụ việc chống bán phá giá/ chống trợ cấp liên quan đến các sản phẩm giày dép, trong đó có 3 vụ việc dẫn đến quyết định áp thuế chống bán phá giá/ chống trợ cấp và 3 vụ có kết luận đình chỉ điều tra, các nhà sản xuất/xuất khẩu không bị áp thuế chống bán phá giá/ chống trợ cấp. Trong 6 vụ điều tra kể trên, Việt Nam đã bị điều tra chống bán phá giá trong 2 vụ việc điều tra đối với mặt hàng giày dép gần nhất. 

Trong vụ NQ-2001-003, ngày 9/9/2002, Cơ quan Hải quan và Thuế vụ Canada (CCRA) ra quyết định sơ bộ cho rằng hàng xuất xứ từ Việt Nam bán phá giá vào Canada, ngay lập tức áp dụng biện pháp tạm thời, cộng thêm mức thuế chống phá giá rất cao (72% và 187%) vào hàng nhập khẩu từ Việt Nam. Ngày 9/12/2002, sau khi điều tra trực tiếp, CCRA kết luận và gửi tới Toà án Thương mại quốc tế Canada (CITT) bộ hồ sơ thừa nhận Chính phủ Việt Nam không độc quyền ngoại thương, không trợ cấp trong lĩnh vực sản xuất, xuất khẩu giày, nhưng  chỉ giảm mức thuế áp dụng từ 72% xuống 25,7%. Tuy nhiên ngày 7/1/2003, CITT đã ra phán quyết cuối cùng, bác bỏ đơn kiện của Hiệp hội các nhà sản xuất giày Canada (SMAC) và kết luận các doanh nghiệp Việt Nam không bán phá giá giày và đế giày không thấm nước vào Canada.

Trong vụ NQ-2009-001, ngày 28/5/2009, Cơ quan Biên mậu Canada (CBSA) ra quyết định sơ bộ cho rằng hàng xuất xứ từ Việt Nam bán phá giá vào Canada, áp dụng thuế chống bán phá giá tạm thời là 16% đối với các nhà xuất khẩu của Việt Nam đã hợp tác với CBSA (đã tham gia trả lời bản câu hỏi điều tra theo yêu cầu của CBSA), mức thuế này thấp hơn nhiều so với mức thuế chống bán phá giá là 49% được áp dụng cho các nhà xuất khẩu của Việt Nam không hợp tác với CBSA. Tuy nhiên Tòa án Thương mại quốc tế Canada (CITT) đã đưa ra phán quyết cuối cùng đối với vụ kiện này và cho rằng, mặt hàng giày xuất khẩu của Việt Nam không gây thiệt hại và không đe dọa gây thiệt hại đáng kể đối với ngành sản xuất nội địa nước này.

Hiện Canada không áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại nào đối mặt hàng giày dép.

3.2. Cảnh báo với mặt hàng giày dép từ Việt Nam

Cũng như một số sản phẩm xuất khẩu Việt Nam có sức cạnh tranh tương đối trên thế giới, giày dép Việt Nam luôn đứng trước các nguy cơ bị áp dụng các biện pháp phòng vệ (chống bán phá giá, chống trợ cấp…). Trong bối cảnh kinh tế thế giới biến động, xu hướng bảo hộ gia tăng, rủi ro này cũng tăng lên. Nếu hàng hóa xuất khẩu của doanh nghiệp bị áp dụng thuế phòng vệ thương mại ở mức cao sẽ làm giảm lợi thế cạnh tranh, dẫn đến mất một phần hoặc toàn bộ thị trường xuất khẩu.

Việc Canada đã từng tiến hành điều tra và áp dụng biện pháp chống bán phá giá đối với mặt hàng giày dép của Việt Nam cũng tiềm ẩn nguy cơ các doanh nghiệp Việt có thể tiếp tục bị điều tra và áp dụng biện pháp chống bán phá giá trong tương lai. 

Để ứng phó với những diễn biến phức tạp trong bối cảnh hiện nay, Bộ Công Thương mà đầu mối là Cục Phòng vệ thương mại đã và đang tiếp tục chủ động phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương, hiệp hội, doanh nghiệp xử lý hiệu quả thông qua các hoạt động đa dạng như: (i) cảnh báo sớm nguy cơ bị điều tra phòng vệ thương mại để doanh nghiệp chủ động xây dựng kế hoạch xử lý; (ii) trao đổi kịp thời với hiệp hội, doanh nghiệp để cung cấp thông tin cập nhật giúp doanh nghiệp nắm được diễn biến vụ việc; (iii) tư vấn pháp lý, quy trình thủ tục điều tra, quy định/thông lệ điều tra của nước khởi kiện và đưa ra các khuyến nghị, hướng xử lý cụ thể cho doanh nghiệp; (iv) trao đổi, tham vấn đưa ra quan điểm của ta về các khía cạnh pháp lý và thực tiễn của vụ việc với Cơ quan điều tra của nước ngoài, đề nghị tuân thủ các quy định của Tổ chức thương mại thế giới (WTO); (v) xem xét khởi kiện các biện pháp phòng vệ thương mại của cơ quan điều tra nước ngoài nếu có dấu hiệu vi phạm các quy định của WTO.

Trước tình hình số lượng vụ việc phòng vệ thương mại, chống lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại do nước ngoài khởi xướng đang liên tục gia tăng, để đảm bảo quyền và lợi ích chính đáng của doanh nghiệp xuất khẩu, Cục Phòng vệ thương mại khuyến nghị các doanh nghiệp xuất khẩu: Một là, tích cực tìm hiểu quy định pháp luật, thực tiễn điều tra phòng vệ thương mại, chống lẩn tránh của các nước xuất khẩu, đặc biệt là đối với các thị trường mục tiêu; Hai là, thường xuyên cập nhật thông tin cảnh báo sớm từ Bộ Công Thương (Cục Phòng vệ thương mại) để có hành động sớm, kịp thời và có chiến lược xuất khẩu phù hợp, đồng thời thiết lập các kênh thông tin với các đối tác, các Hiệp hội, ngành hàng để kịp thời cập nhật, xử lý các vụ kiện, tình huống phát sinh; Ba là, đa dạng hóa thị trường, đa dạng hóa sản phẩm, tránh tăng trưởng xuất khẩu quá nóng vào một thị trường, đặc biệt là đối với các thị trường thường xuyên sử dụng công cụ phòng vệ thương mại hoặc đã từng điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam; Bốn là, nâng cao chuỗi giá trị của sản phẩm, đồng thời chuyển dần sang cạnh tranh bằng chất lượng và hạn chế việc cạnh tranh bằng giá; có chiến lược kiểm soát lượng xuất khẩu và giá bán một cách phù hợp để tránh bị coi là bán phá giá, nhận trợ cấp; Năm là, hoàn thiện hệ thống quản trị doanh nghiệp, triển khai hệ thống quản lý, truy xuất nguồn gốc nguyên liệu rõ ràng, minh bạch; áp dụng hệ thống kế toán theo chuẩn quốc tế, lưu giữ đầy đủ hóa đơn, chứng từ để có thể chứng minh không bán phá giá, không trợ cấp, không lẩn tránh khi bị điều tra; Sáu là, tuân thủ chặt chẽ các quy định về chứng nhận xuất xứ; không tiếp tay cho các hành vi gian lận xuất xứ, lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại; phối hợp với Bộ Công Thương trong việc ngăn chặn các hành vi giả mạo, gian lận xuất xứ và chuyển tải bất hợp pháp; Bảy là, hợp tác đầy đủ, toàn diện, cung cấp thông tin, tài liệu theo yêu cầu của cơ quan điều tra nước ngoài khi là đối tượng bị điều tra; Tám là, phối hợp chặt chẽ với Bộ Công Thương (Cục Phòng vệ thương mại) trong quá trình ứng phó vụ việc để được hướng dẫn, hỗ trợ kịp thời.

Các doanh nghiệp xuất khẩu mặt hàng giày dép của Việt Nam cần lưu ý

Từ thực tiễn áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại đối với một số loại giày dép nhập khẩu vào Canada trong thời gian qua, các doanh nghiệp cần lưu ý một số chỉ tiêu mang tính chỉ báo mà cơ quan có thẩm quyền của Canada sẽ theo dõi chặt chẽ các xu hướng sau để điều chỉnh các biện pháp phòng vệ thương mại đối mặt hàng giày dép: 

Đối với thị trường giày dép Canada: 

+ Sản lượng sản xuất trên công suất thiết kế: Tỷ lệ này sụt giảm là một chỉ báo đáng quan ngại.

+ Doanh số bán mặt hàng giày dép của Canada giảm trong khi tổng doanh số trên thị trường không giảm; 

+ Giá tiếp tục giảm đáng kể mà chi phí sản xuất không giảm tương ứng: điều này cho thấy các nhà sản xuất giày dép của Canada có thể đang bị cạnh tranh không công bằng bởi hàng nhập khẩu giá rẻ;

+ Lợi nhuận của các nhà sản xuất ở Canada được lấy mẫu để điều tra tiếp tục giảm và thậm chí bị âm, đồng thời dòng tiền, đầu tư ròng và lợi tức đầu tư giảm so với giai đoạn được xem xét;

+ Việc làm giảm; 

+ Thị phần của ngành sản xuất giày dép ở Canada và thị phần nhập khẩu từ các nước liên quan.

Đối với thị trường giày dép Việt Nam: 

+ Lượng nhập khẩu và thị phần; 

+ Giá nhập khẩu so với chi phí sản xuất phù hợp với điều kiện thực tiễn thị trường (để đánh giá cả nguy cơ phá giá và nguy cơ trợ cấp);

+ Nguy cơ trợ cấp chéo thông qua đầu tư nước ngoài vào ngành giày dép tại Việt Nam (cơ cấu sở hữu chéo trong các doanh nghiệp sản xuất và xuất khẩu mặt hàng giày dép); 

+ Đối tác nhập khẩu và các nhà trung gian.