EU triển khai các biện pháp phòng vệ thương mại gần đây và một số lưu ý cho doanh nghiệp
Thứ Năm, 11/05/2023
Các biện pháp phòng vệ thương mại (PVTM) - chống bán phá giá, chống trợ cấp, tự vệ là những công cụ đã được các quốc gia trên thế giới, điển hình như Liên minh châu Âu (EU) áp dụng để bảo vệ doanh nghiệp nội địa khỏi các hành vi cạnh tranh không lành mạnh của hàng hóa nhập khẩu. Nhất là khi EU và các đối tác, trong đó có Việt Nam đã có những cam kết cắt giảm thuế quan vượt trội trong các hiệp định FTA thì PVTM là một trong những công cụ phi thuế quan hiệu quả nhằm đảm bảo môi trường kinh doanh lành mạnh và công bằng.
Trong thời gian qua, trước bối cảnh lạm phát leo thang, diễn biến địa chính trị phức tạp và hậu quả của đại dịch Covid-19 chưa hoàn toàn biến mất, nhu cầu đảm bảo sự ổn định của chuỗi cung ứng toàn cầu và đa dạng hóa nguồn cung đã phần nào làm dịu việc gia tăng các cuộc điều tra PVTM từ phía EU.
Theo báo cáo COM(2022) 470 ngày 19 tháng 9 năm 2022 của EC, tính đến hết năm 2021, EU đang áp dụng 163 biện pháp PVTM còn hiệu lực; trong đó, có 109 biện pháp chống bán phá giá (gia hạn 31 vụ), 19 biện pháp chống trợ cấp (gia hạn 01 vụ) và 03 biện pháp tự vệ. Như vậy, năm 2021 EU đã gia tăng 13 vụ việc so với năm 2020. Tính tới hết năm 2021, có 43 cuộc điều tra đang diễn ra, bằng với số lượng của cuối năm 2020; mức độ điều tra năm 2021 không nghiêm trọng hơn những năm trước.
Những năm gần đây, EU đặc biệt chú trọng giám sát các hành vi lách luật lẩn tránh thuế, phổ biến như việc các nhà sản xuất xuất khẩu ở các nước thứ ba vận chuyển hàng hoá qua một quốc gia không phải chịu thuế (transhipment) hay biến đổi sản phẩm để sản phẩm không phải chịu thuế hoặc xuất khẩu thông qua một nhà sản xuất xuất khẩu chịu mức thuế thấp hơn mức thuế PVTM bị áp dụng (company channelling). EC cũng phát hiện ra những trường hợp gian lận thuế mới của một số nhà sản xuất xuất khẩu như chuyển một số hoạt động nhất định sang các quốc gia khác mà không có lý do kinh tế chính đáng và xuất khẩu từ đó sang EU.
Hiện nay EU đang đứng thứ 6 về số lượng các cuộc điều tra PVTM trong số các quốc gia/vùng lãnh thổ có giao thương với Việt Nam. Tính đến tháng 12 năm 2022, EU đã điều tra 14 vụ việc PVTM với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam bao gồm: 06 vụ việc chống bán phá giá, 01 vụ việc chống trợ cấp, 01 vụ việc tự vệ và 06 vụ việc chống lẩn tránh. Những mặt hàng EU đã điều tra tương đối đa dạng bao gồm giày mũ da, mì chính, ống tuýp thép, ốc vít, xe đạp, bật lửa ga, xe nâng bằng tay, đèn huỳnh quang, vòng khuyên kim loại, oxide kẽm, sợi polyester, thép, … Các vụ việc PVTM đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam đều đã có kết luận điều tra và hết hạn áp thuế, ngoại trừ vụ việc áp thuế tự vệ đối với một số sản phẩm thép. Từ năm 2017 đến nay, EC chưa mở thêm cuộc điều tra nào liên quan đến hàng hóa Việt Nam. Ở chiều ngược lại, Việt Nam chưa điều tra áp dụng biện pháp PVTM đối với bất cứ hàng hóa nào có xuất xứ từ EU. Trong khi đó, tính đến tháng 12 năm 2022 theo thống kê của EC, EU hiện đang giám sát và áp dụng biện pháp PVTM với 18 sản phẩm xuất khẩu từ Trung Quốc.
Việc trở thành đối tượng trực tiếp của các biện pháp phòng vệ thương mại sẽ tác động tiêu cực đến doanh nghiệp xuất khẩu nói riêng và nền kinh tế nói chung ở một số khía cạnh như: (i) các doanh nghiệp sẽ phải đầu tư đáng kể nguồn nhân lực, thời gian và kinh phí cho việc tham gia giải quyết toàn bộ vụ việc; (ii) khi bị khởi kiện, các doanh nghiệp xuất khẩu sẽ phải thay đổi chiến lược kinh doanh, đầu tư sản xuất… để đáp ứng với những thay đổi của thị trường xuất khẩu; (iii) sản phẩm xuất khẩu có khả năng bị kiện theo hiệu ứng dây chuyền; (iv) giảm năng lực và lợi thế cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu do bị áp mức thuế trừng phạt cao; (v) một số biện pháp PVTM kéo dài, dẫn đến chi phí theo đuổi vụ việc tốn kém; (vi) sản xuất trong nước bị mất uy tín; (vii) mất thị trường hoặc thị phần xuất khẩu.
Trên thực tế, với lợi thế từ việc tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do, trong đó có EVFTA, cùng vị trí địa lý thuận lợi và nhiều điều kiện thu hút đầu tư nước ngoài hấp dẫn, Việt Nam có thể dễ dàng trở thành nơi trung chuyển hàng hoá của nhiều nước nhằm lách luật, tránh thuế nhập khẩu và có nguy cơ rơi vào đối tượng bị theo dõi, điều tra áp dụng biện pháp PVTM từ nước nhập khẩu. Nếu không kiểm soát tốt nguồn gốc xuất xứ sản phẩm hay dòng vốn đầu tư, hoạt động sản xuất trong nước cũng như uy tín của Việt Nam trên thị trường thế giới sẽ bị ảnh hưởng và phải đối diện với nguy cơ trừng phạt của EU.
Một số mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam dễ rơi vào diện giám sát của EU như: giày da (đã từng bị áp biện pháp PVTM vào năm 2005), dệt may (do EU đang điều tra chống bán phá giá, chống trợ cấp mặt hàng sợi của nhiều quốc gia), sắt thép, đồ gỗ… Đặc biệt gần đây, cơ quan chức năng của Việt Nam đã đưa mặt hàng xe đạp điện (electric bicycles – Mã HS : 8711.60) vào danh sách cảnh báo, đồng thời tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và ngăn chặn một số trường hợp doanh nghiệp kê khai không chính xác về xuất xứ đối với sản phẩm này. Bên cạnh đó, những mặt hàng xuất khẩu tăng trưởng đột biến, không tương thích với quy mô sản xuất hoặc có mức chênh lệch thuế lớn cũng đối mặt với nguy cơ trở thành đối tượng bị giám sát và điều tra.
Theo đó, trong quá trình xây dựng kế hoạch kinh doanh dài hạn các doanh nghiệp được khuyến nghị cần tìm hiểu kỹ thông tin thị trường & ngành hàng, bao gồm quy định pháp luật, tiêu chuẩn kỹ thuật, công cụ phi thuế quan, các biện pháp PVTM. Đồng thời, cần chú trọng đến việc nâng cao chất lượng sản phẩm để hướng đến việc cạnh tranh bằng chất lượng thay vì cạnh tranh bằng giá. Ngoài ra, lưu ý nghiên cứu và tham vấn với cơ quan hữu quan trong quá trình tham gia vụ việc điều tra PVTM của EU để tránh bị áp dụng quy định về thị trường lệch lạc đáng kể.
Trong trường hợp bị điều tra PVTM, doanh nghiệp cần hợp tác với các cơ quan, đơn vị chức năng để nhận được sự tư vấn đúng đắn và theo dõi sát tình hình vụ việc. Doanh nghiệp cũng được khuyến khích phối hợp, liên kết với những doanh nghiệp có cùng mặt hàng xuất khẩu để xây dựng chương trình, kế hoạch chung khi vụ kiện có thể xảy ra. Trong trường hợp cần thiết, nên kết hợp với chuyên gia tư vấn và luật sư, những đơn vị có kinh nghiệm tham gia các vụ kiện quốc tế để được tư vấn, hướng dẫn đầy đủ, chính xác, hiệu quả.
