1. Quy định của Hiệp định CPTPP 

Theo quy định của CPTPP, chỉ khi nào các nước đã ký kết Hiệp định hoàn tất thủ tục phê chuẩn thì mới chính thức thực thi Hiệp định. Do vậy, cho đến nay, Hiệp định có 2 mốc thời điểm có hiệu lực đối với các nước khác nhau. Cụ thể, đối với nhóm 6 nước hoàn tất thủ tục phê chuẩn đầu tiên (là Ca-na-đa, Niu Di-lân, Úc, Singapore, Nhật Bản và Mexico), thời điểm Hiệp định có hiệu lực là ngày 30 tháng 12 năm 2018. Đối với Việt Nam, do ta hoàn tất thủ tục phê chuẩn sau, thời điểm Hiệp định có hiệu lực là ngày 14 tháng 1 năm 2019. Như vậy, nếu tính theo năm, Việt Nam thực thi Hiệp định CPTPP chậm hơn 1 năm so với 6 nước trên, tức là khi Việt Nam bắt đầu áp dụng mức thuế suất theo biểu cam kết ở năm thứ nhất thì 6 nước kia đang áp dụng mức thuế suất theo biểu cam kết của họ ở năm thứ 2. 

Theo Điều 2(b)(i), Phần A, Phụ lục 2-D, các nước phê chuẩn HĐ sau (trong đó có Việt Nam), vào ngày bắt đầu thực thi Hiệp định, phải áp dụng mức thuế suất theo biểu cam kết của mình ở lần cắt giảm tương ứng với lần cắt giảm mà nhóm 6 nước phê chuẩn đầu tiên đang áp dụng. Ngược lại, nhóm 6 nước đầu tiên có thể áp dụng mức thuế suất ở lần cắt giảm hiện tại cho hàng hóa của nước phê chuẩn và thực thi Hiệp định sau, thay vì quay lại áp dụng mức thuế suất từ đầu lộ trình. Cơ chế này gọi là cắt ngang lộ trình. Điều này có nghĩa rằng, về nguyên tắc, vào năm đầu tiên Việt Nam bắt đầu thực thi HĐ, hàng hóa nhập khẩu từ 6 nước phê chuẩn đầu tiên sẽ được hưởng luôn mức thuế suất theo biểu cam kết của Việt Nam ở lần cắt giảm thứ 2, chứ không bị áp dụng mức thuế cam kết ở lần cắt giảm thứ nhất. 

Nguyên tắc này chỉ có 1 ngoại lệ duy nhất là các nước phê chuẩn sau có quyền lựa chọn áp dụng lộ trình giảm thuế theo thời điểm Hiệp định có hiệu lực đối với nước mình TRONG TRƯỜNG HỢP nước phê chuẩn ban đầu (trong nhóm 6 nước phê chuẩn đầu tiên) quyết định áp dụng mức thuế suất từ năm đầu tiên trong biểu thuế. 

Trên thực tế, theo thông báo và thỏa thuận giữa Việt Nam với 6 nước phê chuẩn ban đầu:  

- 5 nước gồm Canada, New Zealand, Australia, Singapore và Nhật Bản đã quyết định áp dụng cơ chế cắt ngang lộ trình với Việt Nam. Do đó: ngay từ thời điểm Việt Nam bắt đầu thực thi Hiệp định vào năm 2019, dù chậm hơn 1 năm so với 5 nước nói trên, nhưng hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam đã được hưởng luôn mức thuế suất mà các nước này cũng đang áp dụng ở năm 2019 (tức là lần cắt giảm thứ 2). Ngược lại, ngay từ thời điểm Việt Nam bắt đầu thực thi Hiệp định, hàng hóa xuất khẩu của 5 nước này cũng được hưởng mức thuế suất theo biểu cam kết của Việt Nam ở lần cắt giảm thứ 2, tức là năm 2020 thay vì lần cắt giảm đầu tiên ở năm 2019.       

- Chỉ có Mexico là quyết định áp dụng mức thuế suất theo biểu cam kết của mình ở lần cắt giảm đầu tiên (tức là năm 2018) đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam. Do vậy, Việt Nam đã quyết định cũng áp dụng mức thuế suất theo biểu cam kết của mình ở lần cắt giảm đầu tiên (tức là năm 2019) đối với hàng nhập khẩu từ Mexico.  

Nói cách khác, khi Hiệp định có hiệu lực đối với Việt Nam, hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam sẽ được hưởng mức thuế ở lần cắt giảm thứ 2 của 5 nước gồm Canada, New Zealand, Australia, Singapore và Nhật Bản; và lần cắt giảm đầu tiên của Mexico. Tương tự như vậy đối với hàng hóa của những nước này xuất khẩu sang Việt Nam. 

2. Ví dụ minh họa 

Trong khuôn khổ Hiệp định CPTPP, với cùng một mặt hàng là bánh quế có mã HS 1905.32.10 được nhập khẩu vào Việt Nam từ Canada và Mexico – 2 thành viên của Hiệp định CPTPP -  ở thời điểm tháng 6 năm 2021 nhưng lại bị áp dụng các mức thuế nhập khẩu khác nhau. Nếu mặt hàng đó có xuất xứ từ Canada thì thuế suất là 0%, nhưng nếu có xuất xứ từ Mexico thì thuế suất là 8,5%.  

Theo đó: 

- Ở thời điểm tháng 6 năm 2021 là năm thứ 3 thực thi Hiệp định của Việt Nam; và năm thứ 4 thực thi Hiệp định của Canada và Mexico.  

- Với mặt hàng bánh quế có mã HS 1905.32.10, lộ trình cam kết cắt giảm thuế của Việt Nam như sau: