Tổng quan về cơ chế giải quyết tranh chấp đầu tư trong Hiệp định EVIPA
Thứ Bảy, 23/11/2024
Khác với cơ chế giải quyết tranh chấp truyền thống, Hiệp định EVIPA không sử dụng cơ chế trọng tài đầu tư quốc tế mà thiết lập một thiết chế cố định để giải quyết tranh chấp đầu tư. Hiệp định EVIPA thiết lập một Tòa án đầu tư gồm hai cấp xét xử là sơ thẩm và phúc thẩm. Các thành viên của hai cấp xét xử này sẽ đảm nhiệm vai trò như các thẩm phán trong nhiệm kỳ 04 năm và có thể được tái bổ nhiệm 01 lần; 5 trên tổng số 9 thành viên được bổ nhiệm từ thời điểm Hiệp định có hiệu lực sẽ có nhiệm kỳ 6 năm. Trong số đó, ba thành viên mang quốc tịch của một trong các nước thành viên EU, ba thành viên mang quốc tịch Việt Nam và ba thành viên mang quốc tịch của nước thứ ba, một trong số các thành viên được bổ nhiệm là Chủ tịch Hội đồng tài phán và một trong số các thành viên được bổ nhiệm là Phó chủ tịch Hội đồng tài phán, thông qua bốc thăm ngẫu nhiên bởi Chủ tịch Uỷ ban đầu tư. Ngoài ra, EVIPA cũng quy định Hội đồng tài phán phúc thẩm xem xét lại các phán quyết tạm thời của Hội đồng tài phán thông qua thủ tục phúc thẩm. Theo đó sẽ có sáu trọng tài viên, trong đó 2 thành viên xét xử có quốc tịch một trong số nước thành viên EU, 2 thành viên xét xử có quốc tịch Việt Nam, và 2 thành viên có quốc tịch nước thứ ba.
Trên thực tế, Tòa án 2 cấp xét xử là không mới, đã từng được nhiều quốc gia lựa chọn làm cơ chế giải quyết tranh chấp trong các điều ước quốc tế mà mình tham gia, trong đó phổ biến nhất là cơ chế giải quyết tranh chấp của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) hay các Hiệp định trong khuôn khổ ASEAN hay ASEAN+. Tuy nhiên, điểm chung là các cơ quan đó chỉ giải quyết các khúc mắc, tranh chấp giữa Nhà nước với Nhà nước, với phạm vi liên quan đến thương mại hàng hóa, dịch vụ, mà không chuyên biệt cho tranh chấp giữa nhà đầu tư với Nhà nước trong lĩnh vực đầu tư. Do đó, việc EU có cách tiếp cận giải quyết tranh chấp đầu tư bằng Tòa án 2 cấp xét xử là khá mới khi so sánh với các Hiệp định Bảo hộ Đầu tư song phương (BIT) trước đây hay ngay cả Hiệp định CPTPP. EU cũng đã lựa chọn Tòa đầu tư 2 cấp xét xử làm cơ chế giải quyết tranh chấp về đầu tư trong các Hiệp định về đầu tư khác mà EU tham gia như Hiệp định Kinh tế và Thương mại Toàn diện EU và Ca-na-đa (CETA), Hiệp định bảo vệ đầu tư giữa EU và Xinh-ga-po (EUSIPA).
Về trình tự khởi kiện, giống như các phương thức giải quyết tranh chấp khác, để bắt đầu quá trình khởi kiện, nhà đầu tư trước hết phải gửi yêu cầu tham vấn đến bên còn lại. Nếu tranh chấp không thể giải quyết bằng cách giải quyết tranh chấp thay thế ngoài tài phán như đàm phán hay hòa giải trong vòng 06 tháng kể từ ngày nguyên đơn yêu cầu tiến hành các cuộc đàm phán giải quyết tranh chấp hoặc trong vòng 03 tháng kể từ ngày họ gửi thông báo dự định nộp hồ sơ khiếu kiện, Hội đồng tài phán sẽ được thành lập trong vòng 90 ngày kể từ ngày nộp hồ sơ khiếu kiện và sẽ tiến hành tố tụng theo một thủ tục chặt chẽ về thời gian. Hội đồng tài phán sẽ ban hành phán quyết tạm thời trong vòng 18 tháng kể từ ngày nộp hồ sơ khiếu kiện và thời hạn giải quyết khiếu nại dựa trên yêu cầu của bên tranh chấp sẽ không vượt quá 06 tháng. Theo đó, thời hạn thủ tục tố tụng trong EVIPA chỉ kéo dài khoảng 02 năm và không cho phép bất cứ sự trì hoãn nào đối với quá trình tố tụng nói trên./.
Nguồn: Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương
