1. Đối tượng của tranh chấp 

Nguyên đơn trong vụ việc này là Saluka Investments BV (“Saluka”), có quốc tịch Hà Lan. Saluka công ty con của Nomura Group (“Nomura”), một tập đoàn dịch vụ tài chính và ngân hàng thương mại lớn của Nhật Bản, thường hoạt động thông qua các công ty con được thành lập tại nhiều quốc gia khác nhau. 

Bị đơn trong vụ việc là CH Séc. Tranh chấp phát sinh từ các hành động của Chính phủ CH Séc liên quan đến Saluka và khoản đầu tư của công ty này trong quá trình tái tổ chức và tư nhân hóa ngành ngân hàng ở CH Séc, được cho là đã tiến hành theo cách không phù hợp với các nghĩa vụ của Cộng hòa Séc theo Hiệp định khuyến khích và bảo hộ lẫn nhau đối với đầu tư giữa Hà Lan và Cộng hòa Liên bang Séc và Slovakia (“BIT”). 

2. Nội dung của tranh chấp 

Như đề cập ở trên, tranh chấp diễn ra xoay quanh quá trình tái tổ chức và tư nhân hóa ngành ngân hàng sau khi thời kỳ Cộng sản kết thúc vào năm 1990 tại CH Séc. Cả bốn ngân hàng lớn của Séc đều phải đối mặt với các vấn đề phát sinh từ nợ xấu và thiếu các thủ tục pháp lý hiệu quả để thực thi việc thanh toán các khoản nợ. Trong bốn ngân hàng nói trên, Nguyên đơn sở hữu cổ phần tại Ngân hàng IPB sau khi được chuyển nhượng lại từ một công ty con khác cũng thuộc Nomura. 

Trong quá trình tư nhân hóa các đối thủ cạnh tranh của Ngân hàng IPB (ba ngân hàng lớn còn lại), Chính phủ Séc đã hỗ trợ những ngân hàng này liên quan đến các vấn đề nợ xấu và thảo luận với Ngân hàng CSOB về việc tiếp quản IPB. Vào ngày 1 tháng 6 năm 2000, Chính phủ Séc thông báo với Nomura rằng sự hỗ trợ của nhà nước cho Ngân hàng IPB sẽ chỉ được thực hiện nếu Nomura tăng cổ phần của mình tại ngân hàng này từ 46% lên 51%. Vào ngày 16 tháng 6 năm 2000, IPB bị đưa vào quản lý cưỡng bức và cảnh sát vũ trang đã xông vào trụ sở chính của IPB và cách chức tất cả các giám đốc ngân hàng. Ngân hàng IPB sau đó được chuyển giao cho Ngân hàng CSOB, cùng với một khoản bảo lãnh của nhà nước và một khoản bồi thường.  

Theo cáo buộc của Nguyên đơn, Cộng hòa Séc đã có những hành động liên quan đến Saluka và khoản đầu tư của công ty này theo cách không phù hợp với nghĩa vụ của Cộng hòa Séc tại BIT giữa Hà Lan và Cộng hòa Séc. Cụ thể cáo buộc của Saluka như sau:  

(1) Điều 5 BIT liên quan đến tước đoạt khoản đầu tư 

Theo Điều 5 BIT, không bên nào được thực hiện bất kỳ biện pháp nào tước đoạt khoản đầu tư của nhà đầu tư trừ khi: 

“(a) các biện pháp được thực hiện vì lợi ích công cộng và theo đúng trình tự pháp luật; 

(b) các biện pháp không phân biệt đối xử; 

(c) các biện pháp đi kèm với điều khoản thanh toán công bằng bồi thường...” 

Nguyên đơn khẳng định rằng Saluka đã bị tước mất giá trị cổ phần của mình tại Ngân hàng IPB do sự can thiệp của Cộng hòa Séc, dẫn đến việc cưỡng chế quản lý IPB.  

(2) Điều 3 BIT liên quan đến đối xử công bằng và bình đẳng 

Điều 3 BIT quy định như sau:  

“3.1 Mỗi bên ký kết phải đảm bảo đối xử công bằng và bình đẳng đối với các khoản đầu tư của các nhà đầu tư của Bên ký kết kia và không được làm suy yếu, bằng các biện pháp bất hợp lý hoặc phân biệt đối xử, việc vận hành, quản lý, bảo trì, sử dụng, hưởng lợi hoặc định đoạt các khoản đầu tư đó của các nhà đầu tư đó. 

3.2 Đặc biệt, mỗi Bên ký kết sẽ cấp cho khoản đầu tư đó sự bảo đảm và bảo vệ toàn diện, trong mọi trường hợp không được thấp hơn mức bảo đảm và bảo vệ dành cho nhà đầu tư của chính nhà đầu tư nước mình hoặc cho khoản đầu tư của nhà đầu tư nước thứ ba, tùy theo mức nào có lợi nhất cho nhà đầu tư có liên quan.” 

Theo quan điểm của Nguyên đơn, cách thức diễn ra các sự kiện liên quan đến cổ phần của Saluka tại Ngân hàng IPB tương đương với hành vi vi phạm nghĩa vụ của Cộng hòa Séc theo Điều 3 BIT. 

3. Phán quyết của Trọng tài 

Phán quyết của Hội đồng Trọng tài trong vụ việc này không hoàn toàn nghiêng về nhà đầu tư hay nước nhận đầu tư, cụ thể như sau: 

- CH Séc đã vi phạm nghĩa vụ “đối xử công bằng và bình đẳng” bằng cách áp dụng cách đối xử khác biệt với Ngân hàng IPB và bằng cách cản trở những nỗ lực thiện chí của IPB nhằm giải quyết cuộc khủng hoảng nợ xấu của mình một cách hợp lý.  

- Cộng hòa Séc đã không vi phạm Điều 3.1 bằng cách không đảm bảo khuôn khổ minh bạch và có thể dự đoán được cho khoản đầu tư của Saluka, cũng như không vi phạm kỳ vọng hợp pháp của Saluka. Việc cung cấp hỗ trợ tài chính cho Ngân hàng CSOB không vi phạm nghĩa vụ “đối xử công bằng và bình đẳng” và không có hành vi làm giàu bất chính nào đối với Ngân hàng CIOB. Hội đồng Trọng tài cũng xác định không có hành vi vi phạm nghĩa vụ “bảo mật và bảo vệ đầy đủ” theo Điều 3.2 BIT. 

Nguồn: Vụ Chính sách thương mại đa biên tổng hợp từ ICSID