Thương mại thế giới năm 2025: Biến động, thách thức và triển vọng
Thứ Ba, 28/10/2025
Năm 2025 khắc họa một bức tranh thương mại toàn cầu nhiều biến động với nhiều thách thức cũ và mới đan xen. Theo Báo cáo Cập nhật Giám sát Thương mại của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) công bố ngày 3 tháng 7 năm 2025, giai đoạn từ giữa tháng 10 năm 2024 đến giữa tháng 5 năm 2025 chứng kiến mức độ gia tăng chưa từng có của các biện pháp thương mại mới. Cùng với đó là sự thay đổi nhanh chóng trong định hướng chính sách công nghiệp và thương mại của các quốc gia, phản ánh rõ nét xu thế chuyển dịch từ tự do hóa sang bảo hộ và từ hỗ trợ tài chính trực tiếp sang các công cụ quản lý gắn với mục tiêu chiến lược.
Triển vọng thương mại toàn cầu tiếp tục đối diện với những sức ép mới từ làn sóng tăng thuế quan, bất định chính sách và sự gia tăng các rào cản phi thuế quan. WTO dự báo năm 2025, khối lượng thương mại hàng hóa toàn cầu sẽ suy giảm 0,2%, trong khi thương mại dịch vụ chỉ tăng trưởng ở mức 4,0%, thấp hơn đáng kể so với kỳ vọng ban đầu. Đây là một sự đảo chiều đáng lo ngại nếu so với năm 2024, khi thương mại hàng hóa toàn cầu vẫn đạt mức tăng trưởng 2,9% và thương mại dịch vụ tăng tới 6,8%.
Suy giảm triển vọng thương mại hàng hóa và dịch vụ
Sự giảm tốc của thương mại toàn cầu năm 2025 trước hết xuất phát từ sự gia tăng mạnh mẽ của các biện pháp thuế quan. Khi các nền kinh tế lớn lựa chọn chính sách bảo hộ để bảo vệ ngành sản xuất trong nước, hệ quả tất yếu là khối lượng giao dịch hàng hóa trên phạm vi toàn cầu bị thu hẹp. WTO tính toán rằng, nếu không có những thay đổi chính sách gần đây, thương mại hàng hóa thế giới đã có thể tiếp tục duy trì đà tăng trưởng tích cực nhờ nền tảng kinh tế vĩ mô cải thiện. Tuy nhiên, việc áp đặt và mở rộng các biện pháp thuế quan đã kéo triển vọng từ mức tăng trưởng dự báo dương về mức âm. Điều này cho thấy tầm ảnh hưởng sâu rộng của chính sách thương mại đến hoạt động kinh tế toàn cầu, trong đó những thay đổi đột ngột về thuế quan có thể làm suy giảm tốc độ tăng trưởng trong một khoảng thời gian rất ngắn.
Không chỉ hàng hóa, thương mại dịch vụ cũng chịu ảnh hưởng lan tỏa từ sự giảm tốc này. Dịch vụ vốn không phải là đối tượng trực tiếp của các biện pháp thuế quan, nhưng lại phụ thuộc nhiều vào thương mại hàng hóa. Khi lưu lượng hàng hóa sụt giảm, nhu cầu đối với các dịch vụ vận tải, logistics và bảo hiểm đi kèm cũng giảm theo. Thêm vào đó, bất định chính sách thương mại khiến hoạt động đầu tư và chi tiêu tiêu dùng giảm sút, kéo theo sự chững lại của các ngành dịch vụ có liên quan đến du lịch, lưu trú, giải trí và các hoạt động kinh doanh quốc tế. WTO dự báo mức tăng trưởng thương mại dịch vụ năm 2025 chỉ còn 4,0%, thấp hơn mức cơ sở 5,1% nếu loại bỏ yếu tố bất ổn chính sách. Điều này phản ánh rõ tính chất liên kết chặt chẽ của thương mại toàn cầu: sự gián đoạn trong một lĩnh vực có thể nhanh chóng lan tỏa sang các lĩnh vực khác.
Các biện pháp thương mại mới và tác động
Một trong những điểm nổi bật trong báo cáo giám sát thương mại lần này là con số 644 biện pháp thương mại mới được áp dụng chỉ trong vòng bảy tháng. Đây là mức cao, thể hiện cường độ hoạt động chính sách gia tăng nhanh chóng. Các biện pháp này bao gồm biện pháp phòng vệ thương mại, biện pháp tạo thuận lợi thương mại và các biện pháp khác có tính chất hạn chế. Trong đó, biện pháp phòng vệ thương mại chiếm tỷ lệ lớn nhất với 296 trường hợp, phản ánh xu hướng nhiều quốc gia sử dụng công cụ điều tra chống bán phá giá, chống trợ cấp hoặc tự vệ để bảo vệ ngành sản xuất nội địa.
Đáng chú ý hơn, giá trị thương mại bị ảnh hưởng bởi các biện pháp hạn chế này lên tới 2.732,7 tỷ USD, chiếm gần 20% tổng kim ngạch nhập khẩu toàn cầu. Đây là mức cao nhất kể từ khi WTO khởi động cơ chế giám sát vào năm 2009. Con số này cho thấy quy mô và tần suất của các biện pháp hạn chế thương mại đã đạt đến mức độ có khả năng định hình lại cục diện thương mại toàn cầu, chứ không còn dừng lại ở những biện pháp mang tính cục bộ, tạm thời.
Nỗ lực tạo thuận lợi thương mại – điểm sáng giữa bức tranh ảm đạm
Mặc dù xu hướng gia tăng bảo hộ đang chiếm ưu thế, báo cáo của WTO cũng cho thấy vẫn còn những nỗ lực đáng ghi nhận trong việc thúc đẩy tự do hóa và tạo thuận lợi thương mại. Trong giai đoạn giám sát, có 207 biện pháp được triển khai theo hướng giảm thuế quan, nới lỏng hạn ngạch và đơn giản hóa thủ tục hải quan. Giá trị thương mại được hưởng lợi từ các biện pháp này ước tính đạt hơn 1.000 tỷ USD. Con số này, dù thấp hơn kỳ báo cáo trước, vẫn phản ánh cam kết của nhiều nền kinh tế trong việc duy trì sự cởi mở của thị trường và tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp.
Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh các nền kinh tế đang tìm kiếm động lực tăng trưởng mới sau giai đoạn phục hồi hậu đại dịch. Các biện pháp tạo thuận lợi thương mại không chỉ có tác dụng ngắn hạn trong việc thúc đẩy lưu thông hàng hóa, mà còn góp phần củng cố niềm tin của doanh nghiệp và nhà đầu tư vào môi trường kinh doanh quốc tế. Chính nhờ những nỗ lực này, dòng chảy thương mại toàn cầu, dù chịu nhiều sức ép, vẫn chưa rơi vào trạng thái đình trệ hoàn toàn.
Thay đổi trong chính sách công nghiệp và hỗ trợ kinh tế
Một điểm nhấn quan trọng khác trong báo cáo là sự dịch chuyển rõ rệt trong chính sách công nghiệp của nhiều quốc gia. Nếu như trong giai đoạn trước, các biện pháp hỗ trợ kinh tế chủ yếu tập trung vào trợ cấp tài chính trực tiếp cho doanh nghiệp, thì nay xu hướng đang chuyển dịch sang việc sử dụng các công cụ quản lý và quy định. Những công cụ này được thiết kế không chỉ nhằm đạt mục tiêu kinh tế, mà còn phục vụ các mục tiêu rộng hơn như ứng phó biến đổi khí hậu, đảm bảo an ninh chuỗi cung ứng và bảo vệ an ninh quốc gia.
Số liệu từ Global Trade Alert cho thấy, trong giai đoạn cuối năm 2024 đến giữa năm 2025, tỷ trọng các biện pháp trợ cấp giảm đáng kể, trong khi tỷ trọng các biện pháp hạn chế nhập khẩu và xuất khẩu gia tăng. Đây là dấu hiệu cho thấy các quốc gia đang ngày càng đặt ưu tiên cao hơn vào việc kiểm soát dòng chảy thương mại nhằm bảo vệ lợi ích chiến lược, thay vì tiếp tục rót vốn lớn vào các gói hỗ trợ tài chính. Đáng lưu ý, mục tiêu của các biện pháp trợ cấp cũng có sự thay đổi. Nếu như trước đây, phần lớn trợ cấp tập trung vào mục tiêu chuyển đổi xanh và giảm phát thải carbon, thì nay tỷ trọng dành cho mục tiêu này đã giảm, nhường chỗ cho các mục tiêu nâng cao năng lực cạnh tranh chiến lược và bảo đảm an ninh. Điều này phản ánh sự thay đổi trong bối cảnh địa chính trị, khi cạnh tranh chiến lược giữa các quốc gia ngày càng gay gắt, buộc chính sách công nghiệp phải hướng đến những mục tiêu có tính lâu dài và bao quát hơn.
Triển vọng và thách thức phía trước
Nhìn về phía trước, WTO dự báo năm 2026, thương mại hàng hóa toàn cầu có thể hồi phục ở mức 2,5%, còn thương mại dịch vụ duy trì mức tăng trưởng khoảng 4,1%. Tuy nhiên, những con số này cần được nhìn nhận thận trọng, bởi triển vọng vẫn phụ thuộc rất lớn vào khả năng duy trì ổn định chính sách thương mại của các nền kinh tế lớn, cũng như vào diễn biến địa chính trị toàn cầu. Bất kỳ sự thay đổi đột ngột nào về thuế quan, hạn ngạch hoặc các rào cản phi thuế quan đều có thể kéo lùi quá trình phục hồi.
Một thách thức đáng lưu ý khác là tình trạng “tích lũy” các biện pháp thương mại hạn chế. Tính đến cuối tháng 5 năm 2025, gần 20% thương mại hàng hóa toàn cầu đang nằm trong phạm vi điều chỉnh của các biện pháp này, tăng mạnh so với mức 12,5% của năm 2024. Nếu xu hướng này tiếp tục, nguy cơ phân mảnh thương mại toàn cầu sẽ ngày càng lớn, đặt ra thách thức nghiêm trọng cho hệ thống thương mại đa phương.
|
Trong bối cảnh thương mại thế giới ghi nhận nhiều biến động, Việt Nam ghi nhận và đánh giá cao vai trò then chốt của WTO trong việc thúc đẩy thực thi hiệu quả, cũng như góp phần duy trì và củng cố một hệ thống thương mại đa phương dựa trên luật lệ, cởi mở và công bằng. Việt Nam cũng ghi nhận những nỗ lực tập thể của các Thành viên WTO trong việc thúc đẩy tiến trình cải cách WTO, và ủng hộ một chương trình cải cách toàn diện, thực chất bao trùm mọi chức năng cốt lõi của Tổ chức này nhằm tăng cường hiệu quả hoạt động, tính minh bạch và khả năng thích ứng của WTO trước những thách thức mới của thương mại toàn cầu. |
Nguồn: Vụ CSTM Đa biên tổng hợp theo Báo cáo giám sát thương mại của WTO
