WTO và Phát triển bền vững năm 2025: Vai trò của các Ủy ban và sự tham gia của Việt Nam

Trong năm 2025, WTO tiếp tục khẳng định vị thế là tổ chức điều phối thương mại đa phương gắn với phát triển bền vững. Kể từ khi Chương trình nghị sự 2030 của Liên Hợp Quốc được thông qua, WTO đã xác định thương mại không chỉ là công cụ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế mà còn phải góp phần vào mục tiêu xanh, bao trùm và công bằng. Điều này thể hiện rõ nhất qua hoạt động của các ủy ban chuyên trách. Tại các ủy ban này, những vấn đề như thương mại và môi trường, thương mại và phát triển hay thực thi các Hiệp định mới được thảo luận, giám sát và đưa vào hành động cụ thể. Trong năm 2025, bước ngoặt quan trọng nhất chính là việc Hiệp định Trợ cấp Nghề cá chính thức có hiệu lực, kéo theo sự hình thành một ủy ban mới nhằm giám sát việc thực thi Hiệp định này.

1. Ủy ban Thương mại và Môi trường (CTE)

Ủy ban Thương mại và Môi trường (CTE) được thành lập cùng với WTO năm 1995 và giữ vai trò là diễn đàn trung tâm bàn về mối quan hệ giữa thương mại và bảo vệ môi trường. Đây là nơi các thành viên thảo luận cách thức thương mại hỗ trợ các mục tiêu môi trường, đánh giá tác động của chính sách môi trường đến thương mại và tìm điểm cân bằng giữa tự do hóa thương mại với yêu cầu sinh thái. Trong năm 2025, CTE tập trung vào các vấn đề như quản lý rác thải nhựa xuyên biên giới, thương mại carbon và tác động của những biện pháp giảm phát thải, trong đó có Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của EU. Các chủ đề này phản ánh thực tế rằng chính sách môi trường quốc gia ngày càng ảnh hưởng trực tiếp đến thương mại toàn cầu và cần được giám sát trong khuôn khổ đa phương.[1]

Bên cạnh đó, CTE còn đảm nhận vai trò điều phối Tuần lễ Thương mại và Môi trường 2025, sự kiện quy tụ nhiều quốc gia, tổ chức quốc tế và cộng đồng doanh nghiệp. [2] Đây là diễn đàn quan trọng để trưng bày sản phẩm xanh, chia sẻ công nghệ bền vững và thảo luận cách biến các cam kết khí hậu thành hành động cụ thể trong thương mại. Việt Nam tham gia tích cực vào các phiên thảo luận của CTE, đặc biệt ở các chủ đề liên quan đến thương mại thủy sản và quản lý nhựa. Với tư cách là quốc gia xuất khẩu thủy sản lớn, Việt Nam vừa bảo vệ lợi ích của ngư dân, vừa khẳng định cam kết bảo tồn đại dương. Việt Nam cũng nhiều lần nhấn mạnh rằng việc áp dụng các tiêu chuẩn môi trường cần bảo đảm tính công bằng, nghĩa là đi kèm hỗ trợ kỹ thuật và tài chính từ các nước phát triển cho các nước đang phát triển.

2. Ủy ban Thương mại và Phát triển (CTD)

Song song với CTE, Ủy ban Thương mại và Phát triển (CTD) cũng giữ vai trò quan trọng trong gắn kết thương mại với phát triển bền vững. CTD chịu trách nhiệm giám sát các cam kết đối xử đặc biệt và khác biệt (S&D) cho các nước đang phát triển, đồng thời quản lý sáng kiến Aid for Trade. Trong năm 2025, CTD nhấn mạnh định hướng “xanh hóa Aid for Trade”, tức là các dự án hỗ trợ thương mại không chỉ tập trung vào hạ tầng truyền thống mà còn phải tích hợp yếu tố môi trường, chuyển đổi năng lượng sạch và phát triển công bằng. Đồng thời, CTD chú trọng nhiều hơn tới việc hỗ trợ kỹ thuật cho các nước kém phát triển, nhằm giúp họ không bị bỏ lại phía sau trong xu thế thương mại xanh và số hóa toàn cầu.

Việt Nam tham gia CTD vừa với tư cách là quốc gia thụ hưởng, vừa là nước có kinh nghiệm hội nhập. Trong các phiên họp, Việt Nam nhấn mạnh nhu cầu hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, vốn gặp khó khăn trong việc đáp ứng các tiêu chuẩn xanh quốc tế. Việt Nam cũng chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn từ việc sử dụng Aid for Trade để cải cách thủ tục hải quan, phát triển hạ tầng thương mại điện tử và từng bước hình thành chuỗi giá trị bền vững. Qua đó, Việt Nam thể hiện vai trò cầu nối, vừa học hỏi vừa đóng góp cho tiến trình chung.

3. Ủy ban Thủy sản

Năm 2025 ghi nhận sự kiện mang tính lịch sử khi Hiệp định Trợ cấp Nghề cá chính thức có hiệu lực vào ngày 15/9, sau khi được đủ hai phần ba số thành viên phê chuẩn. [3] Đây là thỏa thuận đa phương đầu tiên của WTO có trọng tâm môi trường, với mục tiêu hạn chế các khoản trợ cấp gây hại như trợ cấp cho khai thác bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định; trợ cấp cho khai thác ngoài khơi; và trợ cấp dẫn đến khai thác quá mức. Khi thỏa thuận này đi vào thực thi, WTO đã thành lập một ủy ban chuyên trách để giám sát triển khai, hoạt động song song với Ủy ban về Trợ cấp và các Biện pháp đối kháng (SCM Committee). [4]

Việt Nam là một trong những quốc gia phê chuẩn sớm, góp phần quan trọng giúp thỏa thuận có hiệu lực đúng hạn. Tại ủy ban mới, Việt Nam tham gia với hai vai trò song song: là nước xuất khẩu thủy sản lớn cần minh bạch hóa chính sách trợ cấp, và là nước đang phát triển cần cơ chế linh hoạt để bảo vệ sinh kế của ngư dân nhỏ. Việc tham gia tích cực vào ủy ban này không chỉ nâng cao uy tín quốc tế mà còn tạo động lực để Việt Nam cải cách chính sách trong nước, qua đó tăng cường sức cạnh tranh cho sản phẩm thủy sản trên thị trường toàn cầu. [5]

4. Việt Nam và tiến trình cải cách WTO năm 2025

Ngoài các ủy ban chuyên ngành, năm 2025 cũng chứng kiến nỗ lực mạnh mẽ của WTO trong cải cách thể chế. Trọng tâm của tiến trình này là việc phục hồi cơ chế giải quyết tranh chấp, vốn bị tê liệt nhiều năm qua. Để tránh khoảng trống pháp lý, nhiều thành viên đã tham gia Sáng kiến cơ chế Trọng tài Phúc thẩm tạm thời nhiều bên (MPIA), và Việt Nam cũng đã chính thức hoàn tất thủ tục gia nhập MPIA trong năm 2025 . Đây là minh chứng rõ nét cho quyết tâm của Việt Nam trong việc bảo vệ quyền lợi thương mại chính đáng, đồng thời duy trì tính ràng buộc pháp lý của hệ thống đa phương.

Trong các cuộc họp và thảo luận, Việt Nam khẳng định rằng cải cách WTO cần gắn liền với phát triển bền vững. Điều này có nghĩa là không chỉ khôi phục cơ chế pháp lý, mà còn phải bảo đảm các nước đang phát triển có điều kiện để thích ứng với các yêu cầu ngày càng khắt khe của thương mại xanh. Quan điểm này đã nhận được sự đồng tình của nhiều thành viên ASEAN và các nước đang phát triển khác.

5. Thách thức và định hướng cho Việt Nam

Mặc dù đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận, Việt Nam vẫn đứng trước nhiều thách thức trong việc thực thi các cam kết WTO liên quan đến phát triển bền vững. Khung pháp lý trong nước về môi trường và thương mại xanh cần tiếp tục được hoàn thiện để phù hợp với các chuẩn mực quốc tế. Việc cắt giảm trợ cấp không bền vững có thể tác động trực tiếp tới ngư dân nhỏ và cộng đồng ven biển, đòi hỏi các chính sách hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp và sinh kế phù hợp. Đồng thời, các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, còn thiếu vốn, công nghệ và nguồn nhân lực để đáp ứng các tiêu chuẩn xanh, khiến nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng quốc tế vẫn luôn hiện hữu.

Trong bối cảnh đó, Việt Nam cần tiếp tục tham gia sâu hơn vào các hoạt động của CTE, CTD và Ủy ban Thủy sản, đồng thời đẩy nhanh việc hoàn thiện pháp luật trong nước để đảm bảo sự tương thích. Bên cạnh đó, cần xây dựng chính sách hỗ trợ chuyển đổi cho ngư dân và doanh nghiệp nhỏ, từ đào tạo nghề đến tiếp cận nguồn vốn xanh.

Năm 2025 là năm bản lề trong nỗ lực kết nối thương mại với phát triển bền vững của WTO. Các ủy ban như CTE, CTD và đặc biệt là Ủy ban Thủy sản mới thành lập đã trở thành trung tâm của quá trình thúc đẩy thảo luận, giám sát và thực thi các cam kết môi trường. Trong bức tranh chung đó, Việt Nam nổi lên như một thành viên tích cực và có trách nhiệm. Việc phê chuẩn sớm Thỏa thuận Trợ cấp Thủy sản, tham gia MPIA và đóng góp vào các phiên thảo luận quan trọng đã khẳng định hình ảnh Việt Nam là một quốc gia đang phát triển nhưng chủ động, sẵn sàng đồng hành cùng cộng đồng quốc tế để xây dựng một hệ thống thương mại toàn cầu công bằng, minh bạch và bền vững.

Nguồn: Vụ Chính sách thương mại đa biên – Bộ Công Thương