Quy định mới của Liên minh châu Âu về vận chuyển chất thải
Thứ Ba, 28/10/2025
Ngày 20 tháng 5 năm 2024, Liên minh châu Âu (EU) ban hành Quy định mới về vận chuyển chất thải (Waste Shipments Regulation) thay thế Quy định số 1013/2006 trước đó, với lộ trình thực thi kéo dài từ năm 2025 đến 2027. Quy định này được thông qua nhằm điều chỉnh hoạt động vận chuyển chất thải trong nội khối EU và giữa EU với các quốc gia, vùng lãnh thổ ngoài EU. Văn bản mới đưa ra hệ thống thủ tục, thời hạn và nghĩa vụ cụ thể đối với các chủ thể tham gia vận chuyển, xuất khẩu và nhập khẩu chất thải. Quy định được xây dựng trên cơ sở tuân thủ Công ước Basel về kiểm soát vận chuyển xuyên biên giới các loại chất thải nguy hại và việc tiêu hủy chúng, cũng như quyết định của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) năm 2001 liên quan đến việc kiểm soát vận chuyển chất thải phục hồi.
Theo kế hoạch, quy định này được triển khai theo nhiều giai đoạn khác nhau. Ngày 20 tháng 5 năm 2024 là thời điểm văn bản có hiệu lực. Từ ngày 1 tháng 1 năm 2025, các quy định mới về phân loại và kiểm soát vận chuyển chất thải điện tử (e-waste) bắt đầu được áp dụng. Đến ngày 21 tháng 2 năm 2025, các quốc gia không thuộc OECD có thể gửi thông báo tới Ủy ban châu Âu nếu muốn tiếp tục nhập khẩu một số loại chất thải cụ thể từ EU. Ngày 21 tháng 5 năm 2026, hầu hết các quy định chính thức có hiệu lực, bao gồm cả việc áp dụng hệ thống điện tử thay thế cho quy trình hồ sơ giấy truyền thống. Từ ngày 21 tháng 11 năm 2026, việc xuất khẩu chất thải nhựa từ EU sang các nước không thuộc OECD sẽ bị cấm. Đến ngày 21 tháng 5 năm 2027, các quy định đầy đủ về xuất khẩu chất thải sang các nước ngoài EU chính thức có hiệu lực.
Về phạm vi điều chỉnh, quy định mới bao gồm cả vận chuyển chất thải trong nội khối và xuất nhập khẩu chất thải giữa EU với các nước khác. Trong phạm vi EU, việc vận chuyển chất thải được chia thành hai nhóm chính. Thứ nhất, đối với chất thải nguy hại hoặc chất thải trộn lẫn, doanh nghiệp phải thực hiện quy trình thông báo và được sự chấp thuận của các cơ quan có thẩm quyền tại nước gửi, nước trung chuyển và nước nhận trước khi tiến hành vận chuyển. Thứ hai, đối với các loại chất thải được liệt kê trong danh mục “chất thải xanh” (green-listed waste), tức là không thuộc nhóm nguy hại, chỉ cần cung cấp thông tin chung trước khi vận chuyển. Từ tháng 5 năm 2026, toàn bộ các thủ tục này sẽ được thực hiện thông qua hệ thống điện tử thay vì hồ sơ giấy.
Đối với hoạt động xuất khẩu chất thải từ EU sang các quốc gia khác, quy định mới phân biệt hai nhóm quốc gia là thành viên và không phải thành viên OECD. Với các nước thuộc OECD, EU cho phép xuất khẩu theo thủ tục tương tự như vận chuyển trong nội khối, nhưng Ủy ban châu Âu sẽ tiến hành giám sát định kỳ. Nếu phát hiện hoạt động xử lý chất thải ở nước nhập khẩu không đảm bảo yêu cầu về quản lý môi trường hoặc không đáp ứng điều kiện kỹ thuật đã đăng ký, Ủy ban có thể tạm ngừng việc xuất khẩu. Đối với nhóm nước không thuộc OECD, việc xuất khẩu chất thải để tiêu hủy hoặc chất thải nguy hại dùng cho mục đích tái chế đều bị cấm. Các loại chất thải không nguy hại cũng sẽ bị cấm xuất khẩu kể từ ngày 21 tháng 5 năm 2027, trừ trường hợp nước nhập khẩu gửi đơn xin phép và chứng minh có khả năng xử lý chất thải phù hợp với các yêu cầu kỹ thuật theo quy định tại các Phụ lục VIII và IX của văn bản.
Về chất thải nhựa, EU quy định áp dụng cơ chế “Thông báo và chấp thuận trước” (Prior Informed Consent – PIC) theo Công ước Basel cho tất cả các lô hàng chất thải nhựa xuất khẩu. Từ ngày 21 tháng 11 năm 2026, EU sẽ cấm hoàn toàn việc xuất khẩu chất thải nhựa sang các nước không thuộc OECD. Đối với xuất khẩu sang các nước OECD, quy định yêu cầu doanh nghiệp cung cấp thông tin và chịu sự giám sát thường xuyên của cơ quan có thẩm quyền.
Đối với chất thải điện tử (e-waste), từ ngày 1 tháng 1 năm 2025, EU áp dụng các quy định kiểm soát nghiêm ngặt hơn. Việc xuất khẩu e-waste sang các nước không thuộc OECD bị cấm hoàn toàn. Với các nước OECD, việc xuất khẩu e-waste phải thực hiện theo quy trình PIC. Việc nhập khẩu e-waste vào EU cũng chịu cùng cơ chế kiểm soát. Đối với vận chuyển nội khối, doanh nghiệp phải thực hiện PIC đối với hầu hết các loại e-waste, trừ một số loại không nguy hại (mã GC010 và GC020) được tạm thời miễn đến năm 2026. Ủy ban châu Âu hiện đang tiến hành tham vấn về khả năng mở rộng danh mục chất thải không nguy hại được phép vận chuyển nội khối mà không cần PIC.
Quy định cũng đặt ra nghĩa vụ cụ thể cho các doanh nghiệp và cơ sở xuất khẩu chất thải. Các doanh nghiệp phải chứng minh rằng chất thải được xử lý đúng quy trình tại nơi tiếp nhận và phải cung cấp các báo cáo kiểm toán độc lập về hoạt động xử lý. Nếu kết quả kiểm toán cho thấy cơ sở xử lý không đáp ứng yêu cầu, việc xuất khẩu sẽ phải tạm dừng cho đến khi khắc phục. Các cơ quan chức năng của các nước thành viên EU có quyền kiểm tra, yêu cầu thông tin, hoặc đình chỉ việc vận chuyển khi có dấu hiệu vi phạm.
Cơ chế giám sát và thực thi được tăng cường thông qua việc thành lập Nhóm Thực thi vận chuyển chất thải của EU (EU Waste Shipment Enforcement Group). Nhóm này gồm đại diện các cơ quan hải quan, cảnh sát và cơ quan môi trường của các quốc gia thành viên, có nhiệm vụ phối hợp hoạt động kiểm tra và chia sẻ dữ liệu về các trường hợp vi phạm. Cơ quan chống gian lận của EU (OLAF) cũng được giao nhiệm vụ hỗ trợ điều tra các vụ buôn lậu hoặc vận chuyển trái phép chất thải. Ngoài ra, EU có kế hoạch tăng cường hợp tác với các quốc gia bên ngoài EU để kiểm soát chuỗi vận chuyển xuyên biên giới.
Bên cạnh đó, một trong những điểm thay đổi kỹ thuật đáng chú ý là việc chuyển đổi toàn bộ thủ tục sang nền tảng điện tử thống nhất từ năm 2026. Hệ thống này nhằm giảm sai sót trong quy trình, tăng khả năng truy xuất thông tin, đồng thời cho phép các cơ quan của các quốc gia thành viên chia sẻ dữ liệu theo thời gian thực. Các doanh nghiệp có nghĩa vụ đăng ký, lưu trữ và cung cấp dữ liệu điện tử trong toàn bộ quá trình vận chuyển chất thải.
Tổng thể, quy định mới của EU đặt ra khung pháp lý chi tiết hơn về vận chuyển chất thải trong và ngoài khối, với lộ trình áp dụng rõ ràng theo từng mốc thời gian. Các nội dung chính bao gồm phân loại chất thải theo mức độ nguy hại, xác lập cơ chế kiểm soát đối với từng nhóm nước nhập khẩu, yêu cầu minh chứng và kiểm toán về quy trình xử lý, đồng thời tăng cường công cụ giám sát điện tử và phối hợp giữa các cơ quan thực thi. Quy định này có thể tác động đến các chuỗi cung ứng chất thải toàn cầu, đặc biệt là các dòng chất thải nhựa và điện tử, do sự thay đổi trong quy trình xuất khẩu và nghĩa vụ chứng minh xử lý phù hợp tại nước nhập khẩu.
Việc Liên minh châu Âu ban hành Quy định mới về vận chuyển chất thải có thể tạo ra một số tác động gián tiếp đến Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam là nước có hoạt động nhập khẩu phế liệu phục vụ sản xuất nguyên liệu tái chế. Khi EU áp dụng lệnh cấm xuất khẩu chất thải nhựa và chất thải điện tử sang các nước không thuộc OECD từ năm 2026–2027, lượng chất thải tái chế có nguồn gốc từ EU nhập vào khu vực châu Á, bao gồm Việt Nam, dự kiến sẽ giảm mạnh. Điều này có thể ảnh hưởng đến nguồn cung nguyên liệu đầu vào cho một số ngành tái chế trong nước, nhất là nhựa và kim loại. Bên cạnh đó, yêu cầu chứng minh khả năng xử lý chất thải phù hợp với tiêu chuẩn môi trường trong nước nhập khẩu cũng đặt ra áp lực cho các doanh nghiệp Việt Nam trong việc đầu tư công nghệ xử lý và minh bạch thông tin vận hành. Ở chiều ngược lại, quy định của EU cũng có thể thúc đẩy Việt Nam rà soát và điều chỉnh quy trình cấp phép nhập khẩu phế liệu, tăng cường kiểm soát nguồn gốc và chất lượng chất thải nhập khẩu, phù hợp hơn với xu hướng quản lý xuyên biên giới hiện nay.
Nguồn: Vụ CSTM Đa biên tổng hợp từ environment.ec.europa.eu
