Thuế VAT của EU trong thời kỳ kỹ thuật số
Thứ Ba, 28/10/2025
Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đang chuyển dịch mạnh mẽ sang nền tảng số, Liên minh châu Âu (EU) đã xác định việc cải cách hệ thống thuế giá trị gia tăng (VAT) là một bước đi tất yếu nhằm bảo đảm tính minh bạch, công bằng và hiệu quả thu ngân sách. Sự phát triển nhanh chóng của thương mại điện tử, các dịch vụ kỹ thuật số và mô hình kinh tế nền tảng đã làm thay đổi cách thức giao dịch hàng hóa và dịch vụ, đồng thời đặt ra những thách thức mới cho cơ chế quản lý thuế truyền thống. Việc xác định nơi chịu thuế, kiểm soát các giao dịch xuyên biên giới và ngăn chặn gian lận thuế trở nên phức tạp hơn bao giờ hết, khiến cho những quy định VAT hiện hành, vốn được thiết kế từ nhiều thập kỷ trước, dần bộc lộ hạn chế. Chính trong bối cảnh đó, sáng kiến “VAT in the Digital Age” (ViDA) của EU ra đời như một giải pháp toàn diện để đưa hệ thống thuế này bước vào kỷ nguyên số.
Thuế giá trị gia tăng (Value Added Tax – VAT) là loại thuế gián tiếp đánh vào phần giá trị tăng thêm ở mỗi khâu sản xuất, lưu thông và cung ứng dịch vụ. Doanh nghiệp thu thuế từ người tiêu dùng khi bán hàng hóa hoặc dịch vụ và được khấu trừ khoản thuế đã trả cho các đầu vào sản xuất. Tại EU, dù Ủy ban châu Âu không trực tiếp thu VAT, tất cả các quốc gia thành viên đều phải ban hành luật nội địa phù hợp với các nguyên tắc chung quy định trong Chỉ thị VAT 2006/112/EC nhằm bảo đảm tính thống nhất và tránh cạnh tranh thuế không lành mạnh. Hệ thống này đã vận hành ổn định nhiều năm nhưng lại chậm thích ứng trước sự bùng nổ của giao dịch điện tử và mô hình kinh doanh xuyên quốc gia. Gian lận VAT, đặc biệt là gian lận thương mại (missing trader fraud), và hiện tượng thất thu thuế ngày càng gia tăng, đòi hỏi EU phải tìm kiếm một cơ chế quản lý mới hiện đại hơn.
Để đáp ứng yêu cầu đó, ngày 8 tháng 12 năm 2022, Ủy ban châu Âu đã trình gói đề xuất cải cách toàn diện mang tên “VAT in the Digital Age” (ViDA) với mục tiêu hiện đại hóa khung pháp lý thuế VAT, thu hẹp khoảng trống thất thu, đồng thời giảm chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp. Sau thời gian đàm phán giữa các quốc gia thành viên, Hội đồng EU đã chính thức thông qua gói cải cách này vào ngày 11 tháng 3 năm 2025 và công bố trong Công báo Liên minh châu Âu ngày 25 tháng 3 năm 2025. ViDA có hiệu lực kể từ ngày 14 tháng 4 năm 2025 và được triển khai từng bước đến năm 2035, tạo khoảng thời gian đủ dài để các quốc gia và doanh nghiệp chuẩn bị thích ứng.
ViDA được thiết kế xoay quanh ba trụ cột chính. Trụ cột thứ nhất tập trung vào việc áp dụng hóa đơn điện tử và báo cáo giao dịch theo thời gian thực. Theo đó, các giao dịch giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp trong phạm vi EU sẽ phải phát hành hóa đơn điện tử theo chuẩn chung và gửi dữ liệu trực tiếp cho cơ quan thuế gần như ngay lập tức. Cơ chế này thay thế các báo cáo định kỳ truyền thống, giúp cơ quan thuế kiểm soát giao dịch kịp thời, phát hiện bất thường và ngăn chặn gian lận. Trụ cột thứ hai quy định rõ trách nhiệm thu và nộp thuế của các nền tảng kỹ thuật số hoạt động trong lĩnh vực cho thuê ngắn hạn và vận tải hành khách. Các nền tảng này, trong một số trường hợp, sẽ được coi là “nhà cung cấp giả định” và phải thực hiện nghĩa vụ VAT thay cho bên cung ứng dịch vụ thực tế, bảo đảm thuế được thu đúng nơi phát sinh và hạn chế tình trạng lợi dụng trung gian để trốn thuế. Trụ cột thứ ba mở rộng cơ chế đăng ký thuế một lần thông qua hệ thống One Stop Shop (OSS) và Import One Stop Shop (IOSS), cho phép doanh nghiệp chỉ cần đăng ký VAT tại một quốc gia thành viên nhưng vẫn có thể kê khai và nộp thuế cho toàn bộ hoạt động kinh doanh xuyên biên giới trong khối. Điều này giúp giảm đáng kể gánh nặng hành chính, đặc biệt đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Ngoài ba trụ cột cốt lõi, ViDA còn bao gồm những cải cách về hợp tác hành chính giữa các quốc gia thành viên, tăng cường trao đổi dữ liệu và hỗ trợ lẫn nhau trong kiểm soát thuế. Lộ trình triển khai được chia thành nhiều giai đoạn cụ thể: từ năm 2027, một số điều chỉnh liên quan đến cơ chế OSS/IOSS sẽ được áp dụng; đến năm 2028, quy định về trách nhiệm của nền tảng kỹ thuật số và cơ chế thuế đảo chiều đối với các giao dịch khi người bán không đăng ký VAT tại nước chịu thuế sẽ bắt đầu có hiệu lực; từ năm 2030, việc báo cáo giao dịch số và hóa đơn điện tử cho các giao dịch xuyên biên giới trở thành bắt buộc; và đến năm 2035, hệ thống báo cáo thời gian thực sẽ được đồng bộ trên toàn EU. Việc triển khai theo từng giai đoạn cho phép các quốc gia và doanh nghiệp có đủ thời gian chuẩn bị, song cũng đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ để bảo đảm tiến độ và tính thống nhất.
Những cải cách này mang lại nhiều lợi ích thiết thực. Đối với cơ quan thuế, việc quản lý giao dịch gần như theo thời gian thực giúp giảm đáng kể thất thu và gian lận VAT, đồng thời nâng cao hiệu quả giám sát. Đối với doanh nghiệp, việc mở rộng cơ chế đăng ký thuế một lần và tiêu chuẩn hóa hóa đơn điện tử giúp đơn giản hóa thủ tục, giảm chi phí tuân thủ và tạo môi trường kinh doanh thuận lợi hơn trong thị trường chung châu Âu. ViDA cũng thúc đẩy tính minh bạch và khả năng chia sẻ dữ liệu giữa các quốc gia, góp phần xây dựng một hệ thống thuế hiện đại, phù hợp với bối cảnh kinh tế số. Tuy vậy, quá trình chuyển đổi cũng đặt ra nhiều thách thức. Doanh nghiệp, đặc biệt là khối nhỏ và vừa, sẽ phải đầu tư nâng cấp hạ tầng công nghệ thông tin, điều chỉnh quy trình quản trị để đáp ứng các yêu cầu mới về hóa đơn điện tử và báo cáo giao dịch. Các quốc gia thành viên cũng phải nhanh chóng hoàn thiện hệ thống pháp luật và kỹ thuật, bảo đảm khả năng tương thích và bảo mật dữ liệu, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp trong giai đoạn chuyển tiếp.
Liên minh châu Âu đã thông qua sáng kiến VAT in the Digital Age (ViDA) nhằm cải cách và hiện đại hóa hệ thống thuế giá trị gia tăng (VAT) trong bối cảnh kinh tế số, với các biện pháp triển khai cụ thể, gói cải cách này không chỉ giúp tăng thu ngân sách, giảm gian lận mà còn góp phần xây dựng một thị trường nội khối minh bạch, công bằng và cạnh tranh hơn trong thời kỳ kỹ thuật số. Sáng kiến này bao gồm các biện pháp tăng cường quản lý thuế, giảm gian lận và điều chỉnh quy định để phù hợp với hoạt động thương mại điện tử và giao dịch xuyên biên giới. Việc thực hiện ViDA đòi hỏi sự phối hợp giữa các quốc gia thành viên, cơ quan thuế và doanh nghiệp nhằm bảo đảm quá trình chuyển đổi diễn ra đồng bộ, hiệu quả và phù hợp với điều kiện thực tế của từng nước.
Việc EU triển khai sáng kiến ViDA dự kiến sẽ có tác động nhất định đến các doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu sang thị trường EU, đặc biệt trong lĩnh vực thương mại điện tử và cung ứng dịch vụ số. Các quy định mới về hóa đơn điện tử, báo cáo giao dịch thời gian thực và cơ chế đăng ký thuế một lần (OSS/IOSS) sẽ yêu cầu doanh nghiệp Việt Nam tham gia vào chuỗi cung ứng tại EU cần nâng cao mức độ tuân thủ, minh bạch và chuẩn hóa dữ liệu. Mặc dù tạo ra thách thức về chi phí và hạ tầng công nghệ, ViDA đồng thời mở ra cơ hội giúp doanh nghiệp Việt Nam đơn giản hóa thủ tục, giảm rào cản hành chính và tăng khả năng hội nhập sâu hơn vào chuỗi giá trị số của châu Âu.
Nguồn: Vụ CSTM Đa biên tổng hợp từ taxation-customs.ec.europa.eu
