Thành viên WTO thảo luận nghiên cứu điển hình về chuyển giao công nghệ, thông tin sáng chế và dữ liệu sở hữu trí tuệ liên quan thương mại
Thứ Năm, 11/09/2025
Tại phiên họp Hội đồng về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ (TRIPS) ngày 26–27/6, các thành viên WTO thảo luận nhiều vấn đề then chốt về sở hữu trí tuệ, trong đó nổi bật là chuyển giao công nghệ, khai thác thông tin sáng chế hết hạn, dữ liệu thương mại liên quan IP và tiến trình thông báo pháp luật theo Hiệp định. Cuộc họp cũng đề cập cách thức rà soát việc thực thi, nhấn mạnh cân bằng giữa bảo hộ quyền và tiếp cận công nghệ. Các thành viên tham gia sôi nổi, nêu quan điểm đa dạng, đồng thời chia sẻ nhu cầu tăng cường minh bạch dữ liệu để hỗ trợ hoạch định chính sách hiệu quả hơn.
Về chuyển giao công nghệ, nhiều thành viên nhấn mạnh tầm quan trọng của các hình thức chuyển giao tự nguyện trong việc hỗ trợ các nền kinh tế đang phát triển thúc đẩy đổi mới, nâng cao năng suất và hướng tới phát triển bền vững. Một tài liệu với tiêu đề “Intellectual Property and Innovation: Technology Transfer case studies” được đệ trình, tổng hợp ví dụ ở nhiều lĩnh vực như nông nghiệp, sản xuất và công nghệ xanh, đồng thời kêu gọi các thành viên tiếp tục gửi thêm ví dụminh họa. Tài liệu cũng đề cao vai trò của chính sách trong nước và hoạt động xây dựng năng lực, đồng thời giới thiệu những kênh hỗ trợ như cơ quan sở hữu trí tuệ quốc gia, các nền tảng hợp tác và cơ chế trong lĩnh vực y tế như Medicines Patent Pool, vốn khuyến khích cấp phép lại tự nguyện để cải thiện tiếp cận thuốc cứu sống và phát triển năng lực sản xuất tại chỗ.
Bên cạnh đó, Colombia đưa ra hai sáng kiến đáng chú ý tại Hội đồng TRIPS. Tài liệu “After-life of patents” khuyến nghị tận dụng tốt hơn thông tin sáng chế đã hết hạn, hướng tới Hội nghị Bộ trưởng WTO lần thứ 14, với các biện pháp như công khai dữ liệu sáng chế, khuyến khích thực hành tốt, cho phép AI khai thác và xây dựng kho dữ liệu toàn cầu, qua đó hỗ trợ nghiên cứu và đổi mới mà không làm ảnh hưởng đến cân bằng bảo hộ IP. Đồng thời, tài liệu “Trade-Related Figures of Intellectual Property” chỉ ra khoảng trống dữ liệu về dòng tài chính liên quan đến IP, đặc biệt là tiền bản quyền. Colombia đề xuất WTO xây dựng hệ thống báo cáo định kỳ, chi tiết theo loại hình IP và tích hợp vào các cơ sở dữ liệu, nhằm tạo cơ sở cho thảo luận chính sách dựa trên bằng chứng.
Ban Thư ký WTO đã lưu ý các nguồn dữ liệu hiện có, trong đó bộ dữ liệu đối trọng WTO-OECD tích hợp trong “Global Services Trade Data Hub” cung cấp thông tin tương đối đầy đủ về thương mại IP, bao gồm cả trực quan hóa luồng thanh toán bản quyền song phương, và những dữ liệu này đang được sử dụng trong các chương về IP của các Báo cáo rà soát chính sách thương mại khi phù hợp. Tuy nhiên Hội đồng nhận định cần nỗ lực hơn nữa để chuẩn hóa và phân tách dữ liệu theo loại sở hữu trí tuệ nhằm phục vụ phân tích chính sách.
Về minh bạch và nghĩa vụ thông báo, Chủ tọa Hội đồng TRIPS, bà Emmanuelle Ivanov-Durand, ghi nhận số lượng thông báo đã tăng nhưng vẫn chưa theo kịp tốc độ thay đổi pháp luật trong nước. Bà nhấn mạnh Điều 63.2 quy định minh bạch mang tính thường xuyên, buộc thành viên thông báo mọi luật mới hoặc sửa đổi liên quan TRIPS, kể cả biện pháp ứng phó COVID-19 hay sửa đổi nhằm triển khai cơ chế cấp phép bắt buộc đặc biệt theo Điều 31bis. Các thông báo này hỗ trợ chuẩn bị cho khả năng sử dụng cơ chế, đồng thời giúp Ban Thư ký kịp thời cung cấp hỗ trợ kỹ thuật. Hội đồng TRIPS cũng được giới thiệu hệ thống e-TRIPS Submission System và e-TRIPS Gateway để số hóa việc gửi, truy vấn, phân tích thông tin. Ngoài ra, Hội đồng thống nhất thử nghiệm công cụ e-Agenda trong kỳ họp tới nhằm tăng hiệu quả tổ chức tài liệu với chi phí thấp và có hỗ trợ đào tạo.
Vấn đề khiếu kiện “phi vi phạm và tình huống” (NVSCs) tiếp tục là điểm tranh luận. Chủ tọa nhắc lại rằng theo ủy nhiệm của Bộ trưởng, Hội đồng phải xem xét phạm vi và phương thức giải quyết NVSCs trước MC14. Tuy nhiên đến nay các thành viên vẫn chưa thể đạt đồng thuận về nội dung chủ chốt; nếu không có tiến triển, khả năng cao nhất tại MC14 sẽ chỉ là gia hạn tạm hoãn hoặc chấm dứt lệnh hoãnhiện hành. Tại MC13 (Abu Dhabi, 2024), các Bộ trưởng đã yêu cầu Hội đồng tiếp tục thảo luận và báo cáo trước MC14, đồng thời các bên tạm thời không khởi kiện NVSCs theo TRIPS.
Một nội dung khác nhận được quan tâm là mối liên hệ giữa TRIPS và Công ước Đa dạng Sinh học (CBD). Ấn Độ, Brazil và Peru đề xuất khôi phục thảo luận về liên kết TRIPS-CBD, nêu bật Hiệp ước WIPO 2024 về quyền sở hữu trí tuệ, tài nguyên di truyền và tri thức truyền thống, cũng như cân nhắc đưa vào TRIPS các biện pháp yêu cầu tiết lộ nguồn gốc tài nguyên di truyền trong đơn sáng chế để bảo vệ quyền lợi của cộng đồng truyền thống và ngăn chặn chiếm đoạt.
Hội đồng cũng tiếp tục yêu cầu rà soát việc thực thi Hiệp định theo Điều 71.1, nghĩa vụ phải tiến hành rà soát định kỳ sau hai năm. Mặc dù đã có đề xuất quy trình vào năm 2024, tiến trình chưa được thông qua do vẫn tồn tại khác biệt, và Chủ tọa kêu gọi các bên tiếp tục tham vấn nhằm tìm lộ trình khả thi cho đợt rà soát đầu tiên vốn đã bị chậm trễ nhiều năm.
Về các vấn đề quản trị khác, Hội đồng không đạt đồng thuận về việc gia hạn tư cách quan sát viên của Hiệp hội Thương mại Tự do châu Âu (EFTA); một số thành viên đề nghị rà soát lại danh sách quan sát viên hiện có để đảm bảo tính cân bằng. Chủ tọa cho biết sẽ đưa vấn đề này vào các cuộc họp kỹ thuật sắp tới. Ngoài ra, bà thông báo đến nay chưa có thêm thành viên phê chuẩn Nghị định thư sửa đổi TRIPS; hiện có 141 thành viên đã chấp nhận, 25 thành viên chưa hoàn tất và thời hạn hiện tại để phê chuẩn kéo dài đến 31/12/2025.
Cuộc họp thường kỳ tiếp theo của Hội đồng TRIPS được ấn định vào ngày 10–11/11/2025. Tổng thể, phiên họp tháng 6 phản ánh xu hướng tăng cường chú trọng tới chuyển giao công nghệ và minh bạch dữ liệu IP, đồng thời bộc lộ những bất đồng còn tồn đọng ở các vấn đề mang tính chính sách cao như NVSCs và quy trình rà soát TRIPS — những điểm sẽ tiếp tục được theo dõi trong lộ trình chuẩn bị cho MC14.
| Hội đồng TRIPS của WTO thành lập để giám sát việc thực thi Hiệp định TRIPS, đảm bảo sự cân bằng giữa bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ và thúc đẩy thương mại, đổi mới và tiếp cận công nghệ. Hội đồng là diễn đàn để các thành viên trao đổi thông tin, thảo luận chính sách, rà soát quy định trong nước và giải quyết quan ngại liên quan đến thực thi quyền sở hữu trí tuệ. Thông qua hội đồng này, Việt Nam có thể nắm bắt xu hướng toàn cầu về sở hữu trí tuệ, từ đó điều chỉnh khung pháp lý trong nước phù hợp với cam kết quốc tế. Hội đồng TRIPS cũng giúp Việt Nam bảo vệ lợi ích trong các lĩnh vực có giá trị cao như dược phẩm, nông sản, sáng chế và chỉ dẫn địa lý. Ngoài ra, việc tham gia tích cực trong Hội đồng của Việt Nam sẽ giúp nâng cao năng lực thực thi, tăng cường hợp tác kỹ thuật, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và thu hút đầu tư nước ngoài dựa trên nền tảng sở hữu trí tuệ vững chắc. |
Nguồn: Vụ Chính sách thương mại đa biên
