Cập nhật tình hình thương mại nông sản trong bối cảnh biến động của thương mại quốc tế
Thứ Tư, 17/09/2025
1. Tác động của thuế quan đến thương mại nông sản
Trong bối cảnh chính sách thương mại của Hoa Kỳ ngày càng biến động, các doanh nghiệp trong các ngành đậu nành, gạo và sản phẩm làm vườn đã đồng loạt phản ứng trước các biện pháp thuế quan mới. Ngày 11/8/2025, Brazil chính thức yêu cầu tham vấn với Hoa Kỳ trong khuôn khổ cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO, nối tiếp các động thái tương tự từ Canada và Trung Quốc trước đó. Động thái này diễn ra chỉ hai tuần sau khi Tòa Phúc thẩm Hoa Kỳ khẳng định Tổng thống không có thẩm quyền pháp lý để áp đặt một số loại thuế nhập khẩu theo Đạo luật Quyền kinh tế khẩn cấp quốc tế; vụ việc hiện đã được đưa lên Tòa án Tối cao.
Tại Nam Phi, Hiệp hội Người trồng cam quýt cảnh báo mức thuế 30% của Hoa Kỳ có thể khiến hàng trăm nghìn thùng cam quýt bị tồn kho, trong khi thị trường Hoa Kỳ hiện chiếm khoảng 4% kim ngạch xuất khẩu nông nghiệp của nước này. Tương tự, Hiệp hội Nông nghiệp quốc gia Chile kêu gọi Hoa Kỳ dỡ bỏ thuế nhập khẩu đối với các sản phẩm chủ lực như anh đào, việt quất, táo, lê, nho và rượu vang.
Ngay tại Hoa Kỳ, theo một báo cáo ngày 15 tháng 7 năm 2025 của bởi Viện Doanh nghiệp Hoa Kỳ, thuế nhập khẩu cao hơn của Hoa Kỳ có thể đặc biệt ảnh hưởng đến các mặt hàng như đồ uống, các loại hạt, gia vị và thảo mộc, cũng như đầu vào nông nghiệp như máy móc và hóa chất nông nghiệp. Một thông báo ngày 6/8/2025 từ Hiệp hội Thương mại bình đẳng Hoa Kỳ (Fairtrade America) nhấn mạnh ảnh hưởng đối với cà phê, cacao và chuối, và cảnh báo rằng cả người tiêu dùng lẫn nông dân đều có thể bị ảnh hưởng bởi sự gia tăng thuế quan. Hiệp hội Nhà hàng quốc gia Hoa Kỳ cũng cho biết các rào cản thương mại sẽ ảnh hưởng đến cả các nhà vận hành nhà hàng lẫn người tiêu dùng do làm tăng giá thực phẩm và đồ uống.
2. Các khuôn khổ thương mại khu vực hỗ trợ thương mại nông sản
Bất chấp các biện pháp hạn chế thương mại đơn phương mới, 72% thương mại hàng hóa toàn cầu vẫn được thực hiện theo nguyên tắc "tối huệ quốc" của WTO, bảo đảm nguyên tắc không phân biệt đối xử và duy trì nền tảng thương mại đa phương ổn định. Bên cạnh đó, các hiệp định thương mại tự do giữa các khu vực trên thế giới tiếp tục được ký kết nhằm mở đường cho thương mại nông sản diễn ra ổn định.
Ví dụ, Hiệp hội Thương mại Tự do Châu Âu (EFTA – gồm Iceland, Liechtenstein, Na Uy và Thụy Sĩ) và MERCOSUR (Argentina, Brazil, Paraguay và Uruguay) đã kết thúc đàm phán một hiệp định thương mại tự do vào ngày 2/7/2025. Theo thông báo của EFTA, các sản phẩm xuất khẩu chủ lực của khối như pho mát, cà phê, sô-cô-la, thịt bò, thịt cừu, rượu mạnh, kẹo, nước tăng lực và rượu vang sẽ được hưởng lợi đáng kể. Đổi lại, EFTA sẽ mở cửa thị trường cho hàng hóa nông sản của MERCOSUR như cà phê, maté, thịt bò, gia cầm, heo, ethanol, rượu vang đỏ và thực phẩm chế biến.
Trong bối cảnh thuế quan Hoa Kỳ gây sức ép lên xuất khẩu nông sản của nhiều nước, các quốc gia đều đang cân nhắc về chiến lược hợp tác song phương, đa phương để hạn chế ảnh hưởng của thuế quan. Không chỉ có FTA giữa EFTA và MERCOSUR, một số quốc gia khác cũng đang xúc tiến việc ký kết các thỏa thuận thương mại khác như Ấn Độ - Vương quốc Anh, Guatemala – Peru, EU – MERCOSUR, Peru… nhằm thúc đẩy tự do hóa thị trường, giảm rào cản thuế quan và tạo điều kiện thuận lợi hơn cho lưu chuyển hàng hóa nông nghiệp.
3. Triển vọng và rủi ro đối với thương mại nông sản
Sự bất ổn trong chính sách thương mại và nhiên liệu sinh học tiếp tục là yếu tố rủi ro lớn đối với thị trường nông sản toàn cầu, theo ấn bản tháng 9/2025 của Market Monitor, ấn phẩm thường kỳ của Hệ thống Thông tin Thị trường Nông nghiệp (AMIS). Báo cáo cho biết nguồn cung lúa mì và gạo hiện dồi dào, trong khi nhu cầu tiêu thụ yếu khiến giá các mặt hàng này giảm xuống mức thấp nhất trong nhiều tháng. Ngược lại, giá ngô và đậu nành lại tăng do nhu cầu làm thức ăn chăn nuôi và sản xuất nhiên liệu sinh học.
Ngày 5/9/2025, Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO) thông báo trong tháng 8 chỉ số giá lương thực tổng thể FAO hầu như không thay đổi, phản ánh sự ổn định tương đối của thị trường. Trong khi đó, WTO dự đoán thương mại hàng hóa toàn cầu sẽ tăng trưởng 0,9% vào năm 2025: tăng so với mức thu hẹp -0,2% dự báo vào tháng 4, nhưng vẫn thấp hơn mức 2,7% được ước tính vào đầu năm nay.
Các thành viên WTO sẽ bắt đầu đàm phán về nông nghiệp bắt đầu từ ngày 22/9/2025, bao gồm các phiên đàm phán không chính thức và các cuộc họp của Ủy ban Nông nghiệp – cơ quan giám sát việc thực thi các cam kết hiện tại trong WTO.
4. Khả năng tác động đến Việt Nam
Thương mại hàng nông sản của Việt Nam có thể chịu tác động gián tiếp do ảnh hưởng từ thị trường toàn cầu. Việc Mỹ tăng thuế có thể khiến các quốc gia khác tìm cách chuyển hướng xuất khẩu sang thị trường khác, tạo ra cạnh tranh lớn hơn ở những thị trường mà Việt Nam cũng xuất khẩu, như EU, Trung Quốc, Nhật Bản... Khi các nước Nam Mỹ như Brazil, Argentina tiếp cận thị trường châu Âu dễ hơn thông qua FTA với EFTA, họ có thể đẩy mạnh xuất khẩu nông sản như cà phê, đậu nành, thịt, trái cây... là những mặt hàng trùng với sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam. Điều này tạo sức ép cạnh tranh lớn cho nông sản Việt Nam ở thị trường châu Âu.
Nếu Mỹ áp thuế cao vào nông sản từ các nước khác (ví dụ Trung Quốc, Brazil...), Việt Nam có thể được hưởng lợi nếu sản phẩm tương tự từ Việt Nam không bị áp thuế, mở rộng cơ hội vào thị trường Mỹ. Đây là cơ hội thay thế nguồn cung.
Tuy nhiên, những bất ổn thương mại do chính sách thuế cao có thể làm giảm nhu cầu tiêu dùng toàn cầu, đặc biệt với các mặt hàng như trái cây, cà phê, hạt điều là những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam.
Nếu mô hình thương mại thay đổi do địa chính trị, biến đổi khí hậu, logistics..., giá cả đầu vào sẽ tăng làm tăng chi phí ngành chăn nuôi và thủy sản (thí dụ Việt Nam là nước nhập khẩu lớn đậu nành và khô đậu nành để làm thức ăn chăn nuôi), có thể ảnh hưởng đến giá thành các sản phẩm đầu ra như thịt, trứng, sữa, cá tra..., từ đó làm giảm khả năng cạnh tranh của Việt Nam khi xuất khẩu.
Để cạnh tranh được, Việt Nam cần đẩy mạnh tiêu chuẩn chất lượng, truy xuất nguồn gốc, an toàn thực phẩm – đây là thách thức nhưng cũng là cơ hội nâng cấp chuỗi giá trị.
Nguồn: Tin tức tổng hợp thường kỳ số 41 ngày 15 tháng 9 năm 2025 về thương mại thực phẩm và nông sản của Tổ chức thương mại thế giới (WTO)
