Thay đổi trong xuất khẩu nông sản của Ukraine do ảnh hưởng xung đột Nga - Ukraine

Thứ Ba, 16/09/2025

Sau khi xung đột Nga – Ukraine bùng nổ tháng 02 năm 2022, bản đồ thương mại nông sản của Ukraine đã thay đổi căn bản. Nếu trước đây các cảng Biển Đen như Odessa, Mykolaiv hay Chornomorsk là “cửa ngõ sống còn” cho xuất khẩu ngũ cốc, thì nay Liên minh châu Âu (EU) đã trở thành trung tâm mới của dòng chảy thương mại này. Nhờ mạng lưới “Solidarity Lanes” – bao gồm các tuyến đường bộ, đường sắt và sông Danube – nông sản Ukraine được vận chuyển trực tiếp qua lãnh thổ các nước láng giềng EU như Ba Lan, Romania, Slovakia và Hungary để đến tay người mua hoặc trung chuyển ra các cảng biển của EU. Từ tháng 5 năm 2022 đến tháng 8 năm 2025, EU ghi nhận khoảng 189 triệu tấn hàng hóa rời khỏi Ukraine qua các tuyến này, trong đó gần một nửa là nông sản, bao gồm khoảng 87 triệu tấn ngũ cốc và hạt có dầu. Cảng Constanta của Romania trở thành “phổi xuất khẩu” mới khi một mình xử lý kỷ lục 36 triệu tấn ngũ cốc trong năm 2023, trong đó khoảng 14 triệu tấn – tương đương 40% tổng lượng hàng – có xuất xứ từ Ukraine. Nhờ các hành lang này, hoạt động xuất khẩu nông sản của Ukraine không chỉ được duy trì mà còn dần phục hồi về khối lượng, đánh dấu bước chuyển mạnh mẽ từ “cửa Biển Đen” sang mạng lưới đa tuyến lấy EU làm trung tâm hậu cần và thị trường chủ lực.

Năm 2024 đánh dấu một giai đoạn tăng trưởng khá rõ nét của hoạt động xuất khẩu nông sản của Ukraine so với thời điểm ngay sau khi xung đột xảy ra. Theo số liệu từ Trading Economics, tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của Ukraine đạt khoảng 41,7 tỷ USD, tăng 5,5 tỷ USD so với năm 2023. Bên cạnh sự tăng trưởng về giá trị, khối lượng xuất khẩu cũng tăng mạnh thêm khoảng 30 triệu tấn, đạt 131,2 triệu tấn trong năm 2024. Con số này cho thấy sự khôi phục đáng kể của hệ thống logistics, giúp nối lại dòng chảy hàng hóa nông sản từ Ukraine tới các thị trường nhập khẩu quốc tế.

Mặc dù đạt được kết quả khả quan, tổng giá trị xuất khẩu của Ukraine vẫn chưa phục hồi về mức trước xung đột là 68,1 tỷ USD vào năm 2021. Mặc dù theo số liệu có sự tăng lên về lượng tuy nhiên tăng trưởng về giá trị chưa tương xứng, do đó sự chênh lệch này có thể phần nào phản ánh thực tế rằng các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Ukraine vẫn chủ yếu là nguyên liệu thô hoặc hàng hóa có giá trị gia tăng thấp, khiến giá trị xuất khẩu chưa tương xứng với khối lượng hàng hóa đã khôi phục.

Theo Trading Economics, cơ cấu xuất khẩu của Ukraine năm 2024 vẫn mang đậm tính chất nông nghiệp. Ba nhóm hàng xuất khẩu lớn nhất gồm: ngũ cốc (cereals) đạt 9,42 tỷ USD, chất béo và dầu động – thực vật (animal/vegetable fats & oils) đạt 5,76 tỷ USD, và hạt dầu, trái cây, hạt ngũ cốc (oil seed/fruits/grain/seed/fruits) đạt 3,39 tỷ USD. Đây là những mặt hàng chủ lực duy trì vai trò “xương sống” của nền kinh tế khi chiếm tổng cộng 41.1% tổng giá trị xuất khẩu, thể hiện vị thế truyền thống của Ukraine như “vựa lúa của châu Âu”.

Phân tích sâu hơn cho thấy, nhóm nông sản - thực phẩm nói chung chiếm khoảng 60% tổng kim ngạch xuất khẩu, tương đương 24,7 tỷ USD trong năm 2024. Dù mang lại nguồn ngoại tệ quan trọng, tỷ trọng quá lớn của nhóm hàng này cũng thể hiện mức độ phụ thuộc cao của nền kinh tế vào lĩnh vực nông nghiệp. Điều đó khiến Ukraine dễ bị tổn thương trước biến động thời tiết, giá cả nông sản thế giới, cũng như rủi ro gián đoạn chuỗi cung ứng do xung đột.

Trong bối cảnh xuất khẩu nông sản của Ukraine có nhiều diễn biến tăng trưởng tích cực, thương mại Việt Nam – Ukraine cũng ghi nhận nhiều chuyển biến tích cực sau khoảng thời gian suy giảm tại giai đoạn đầu xung đột Nga – Ukraine. Theo số liệu của Cục Hải quan Việt Nam, tổng giá trị nhập khẩu của Việt Nam từ Ukraine giảm từ 369,3 triệu USD năm 2021 xuống còn 178,6 triệu USD năm 2022, phản ánh tác động trực tiếp của xung đột và gián đoạn logistics. Tuy nhiên, từ năm 2023, hoạt động thương mại hai chiều phục hồi đáng kể, đạt 219,7 triệu USD và tăng hơn gấp đôi lên 474,6 triệu USD vào năm 2024, mức cao nhất trong bốn năm qua.

Đáng chú ý, mặt hàng lúa mì chiếm tỷ trọng rất lớn trong cơ cấu nhập khẩu của Việt Nam từ Ukraine và cũng thể hiện xu hướng tăng tương tự. Giá trị nhập khẩu lúa mì giảm mạnh từ 80,9 triệu USD năm 2021 xuống 42,6 triệu USD năm 2022, song tăng vọt lên 166,7 triệu USD năm 2023 và đạt tới 384,9 triệu USD năm 2024. Điều này cho thấy sự tăng về cả lượng và giá trị xuất khẩu của lúa mì Ukraine sang Việt Nam, đặc biệt sau khi Ukraine có sự dịch chuyển trong bản đồ xuất khẩu thương mại nông sản sau năm 2022./.

Nguồn: Vụ CSTM Đa biên tổng hợp.