Tình hình ký kết, đàm phán và tham gia các Hiệp định thương mại tự do của Ả Rập Xê Út (Phần 2: Mức độ cam kết của Ả Rập Xê-út đối với các nội dung phi truyền thống trong các FTA)

Thứ Sáu, 28/11/2025

Ả Rập Xê-út đang ngày càng thể hiện vai trò chủ động trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế, đặc biệt thông qua việc mở rộng cam kết trong các lĩnh vực phi truyền thống của các FTA. Theo đó, quốc gia này đang từng bước tiệm cận các chuẩn mực thương mại thế hệ mới trong các lĩnh vực như mua sắm chính phủ, cạnh tranh, sở hữu trí tuệ và đầu tư. Các hiệp định như GCC – Singapore và GCC – EFTA cho thấy nỗ lực tăng cường minh bạch, bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, và cải thiện môi trường đầu tư theo hướng ổn định, hấp dẫn hơn.

Trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế, Ả Rập Xê-út đã thể hiện vai trò ngày càng chủ động và linh hoạt trong việc tham gia và thực thi các Hiệp định thương mại tự do (FTA). Nếu như các cam kết truyền thống về hàng hóa, thuế quan hay dịch vụ phản ánh định hướng mở cửa thị trường theo lộ trình có kiểm soát, thì các nội dung phi truyền thống – bao gồm mua sắm chính phủ, cạnh tranh, sở hữu trí tuệ và đầu tư – lại cho thấy nỗ lực của quốc gia này trong việc từng bước tiếp cận các chuẩn mực thương mại thế hệ mới, dù vẫn còn mang đậm dấu ấn của mô hình phát triển đặc thù khu vực vùng Vịnh.

Trong lĩnh vực mua sắm chính phủ, Ả Rập Xê-út và các nước thành viên Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh (GCC) nhìn chung vẫn duy trì cách tiếp cận khá thận trọng. Các cam kết trong các FTA mà nước này tham gia chủ yếu hướng đến việc nâng cao tính minh bạch và tăng cường khả năng tiếp cận thông tin về quy trình đấu thầu công, hơn là mở cửa toàn diện thị trường mua sắm cho nhà thầu nước ngoài. Điều này thể hiện rõ trong các hiệp định như GCC – Singapore và GCC – EFTA, nơi mà các điều khoản về mua sắm công chủ yếu khuyến khích các bên hợp tác, chia sẻ thông tin, cải thiện quy trình đấu thầu, và từng bước tạo điều kiện để doanh nghiệp của các đối tác có thể tham gia vào một số lĩnh vực không nhạy cảm. Tuy nhiên, những lĩnh vực có tính chiến lược như quốc phòng, an ninh, năng lượng hay các dự án hạ tầng trọng yếu vẫn được loại trừ khỏi phạm vi cam kết. Ả Rập Xê-út vẫn dành sự ưu tiên rõ rệt cho các doanh nghiệp trong nước, đặc biệt là các tập đoàn quốc gia trong khu vực dầu khí, năng lượng tái tạo, nhằm bảo đảm định hướng “nội địa hóa” nền kinh tế theo Tầm nhìn 2030.[1] Vì vậy, dù đã có những bước tiến trong việc tăng cường minh bạch và cải thiện quản lý công, mức độ cam kết về mở cửa mua sắm chính phủ của Ả Rập Xê-út vẫn còn hạn chế so với các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới.

Về chính sách cạnh tranh, Ả Rập Xê-út đã có những bước chuyển quan trọng, thể hiện qua việc ban hành và hoàn thiện Luật Cạnh tranh quốc gia (Royal Decree No. M/75 ngày 07/03/2019), đồng thời chủ động phối hợp với các nước GCC để hài hòa hóa quy định trong khu vực. Trong các FTA, đặc biệt là GCC – Singapore và GCC – EFTA, các cam kết về cạnh tranh được thể hiện rõ nét hơn so với các hiệp định khu vực truyền thống như Pan-Arab Free Trade Area (PAFTA). Trong PAFTA, các điều khoản cạnh tranh chỉ mang tính định hướng, khuyến nghị các nước thành viên tránh áp dụng các biện pháp bóp méo thị trường nhưng không có cơ chế thực thi cụ thể. Trái lại, trong các Hiệp định song phương mà GCC ký kết với các đối tác ngoài khu vực, đặc biệt là EFTA–GCC, nội dung cạnh tranh được quy định chi tiết hơn, bao gồm nghĩa vụ hợp tác giữa các cơ quan cạnh tranh quốc gia, chia sẻ thông tin, ngăn chặn hành vi lạm dụng vị thế thống lĩnh, và đảm bảo môi trường kinh doanh bình đẳng cho doanh nghiệp. Theo đó, sự hiện diện của các quy định này cho thấy xu hướng hội nhập sâu hơn của Ả Rập Xê-út vào hệ thống thương mại toàn cầu và nỗ lực hướng tới một môi trường cạnh tranh minh bạch, bình đẳng hơn.

Trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, trong khuôn khổ GCC, các quốc gia thành viên đã thiết lập cơ chế hợp tác và một số quy định thống nhất trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, tiêu biểu là hệ thống bằng sáng chế chung của GCC[2], qua đó góp phần hài hòa hóa các quy định giữa các nước thành viên, mặc dù phần lớn khung pháp lý vẫn được thực thi ở cấp quốc gia. Trong khi đó, các FTA như FTA GCC – Singapore và FTA GCC – EFTA yêu cầu các nước GCC, trong đó có Ả Rập Xê-út, các bên đều khẳng định cam kết bảo hộ và thực thi hiệu quả hơn các quyền sở hữu trí tuệ, bao gồm sáng chế và nhãn hiệu, phù hợp với các chuẩn mực của Hiệp định TRIPS. Các quy định trong những Hiệp định này hướng tới việc củng cố khung pháp lý, nâng cao năng lực thực thi và tăng cường hợp tác kỹ thuật giữa các cơ quan chức năng, qua đó hỗ trợ các nước GCC – trong đó có Ả Rập Xê-út – từng bước tiệm cận với các chuẩn mực quốc tế về bảo hộ sở hữu trí tuệ và quản trị thực thi.

Một nội dung quan trọng khác là đầu tư, lĩnh vực mà Ả Rập Xê-út có mức cam kết khá sâu rộng trong các FTA. Trong khuôn khổ Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh, nước này đã cam kết bảo đảm quyền đầu tư và tạo môi trường thuận lợi cho dòng vốn nước ngoài, song vẫn duy trì các biện pháp kiểm soát đối với những lĩnh vực được coi là nhạy cảm. Trong các FTA với Singapore và khối EFTA các cam kết về đầu tư được mở rộng đáng kể, thể hiện ở việc tăng cường các biện pháp bảo hộ nhà đầu tư, thiết lập cơ chế trọng tài quốc tế để giải quyết tranh chấp và dỡ bỏ nhiều rào cản đối với hoạt động đầu tư, đặc biệt trong các lĩnh vực như công nghệ, hạ tầng và dịch vụ tài chính. Những cam kết này cho thấy nỗ lực của Ả Rập Xê-út trong việc cải thiện hình ảnh môi trường đầu tư, phù hợp với định hướng thu hút vốn FDI chất lượng cao của Tầm nhìn 2030. Mặc dù vậy, việc duy trì một số quy định bảo lưu về an ninh, năng lượng và khai khoáng cho thấy Ả Rập Xê-út vẫn áp dụng mô hình mở cửa có chọn lọc, ưu tiên thu hút đầu tư gắn với chuyển giao công nghệ và phát triển năng lực nội tại.

Về phát triển bền vững và môi trường, FTA của GCC với EFTA ghi nhận mục tiêu hướng tới phát triển bền vững và bảo vệ môi trường; trong đó, hiệp định GCC-EFTA có nêu mục tiêu của Hiệp định là “bảo tồn và bảo vệ môi trường phù hợp với nguyên tắc phát triển bền vững.” Tuy nhiên, Hiệp định không có các điều khoản ràng buộc rõ liên quan đến nội dung này.

Thương mại điện tử và kinh tế số đang nổi lên như một lĩnh vực hợp tác mới của Ả Rập Xê-út và các nước GCC. Trong khuôn khổ GCC, các quốc gia thành viên đang thúc đẩy xây dựng hành lang pháp lý chung cho thương mại điện tử, bao gồm quy định về giao dịch điện tử, bảo vệ dữ liệu cá nhân và an ninh mạng. Dù các FTA của GCC hay Ả Rập Xê Út với các nước đối tác chưa có điều khoản ràng buộc riêng về thương mại điện tử hay lưu chuyển dữ liệu, việc đề cập và định hướng hợp tác trong lĩnh vực này trong khuôn khổ GCC đã phản ánh bước chuyển quan trọng của Ả Rập Xê-út trong quá trình hội nhập vào nền kinh tế số toàn cầu.

Tổng thể, có thể nhận định rằng Ả Rập Xê-út đã bước đầu mở cửa đối với các nội dung phi truyền thống trong các FTA, nhưng vẫn mang tính thận trọng và có chọn lọc. Quốc gia này ưu tiên những lĩnh vực gắn với mục tiêu phát triển dài hạn, như thu hút đầu tư chất lượng cao, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ và chuyển đổi số, trong khi vẫn duy trì quyền điều tiết mạnh mẽ đối với các lĩnh vực nhạy cảm. Các hiệp định mà Ả Rập Xê-út tham gia – từ PAFTA, GCC đến các FTA với Singapore và EFTA – đều thể hiện bước tiến dần dần, từ khuôn khổ hợp tác khu vực mang tính định hướng đến những hiệp định thế hệ mới có tính ràng buộc pháp lý cao hơn.

Hiện nay ta đang xem xét khả năng đàm phán Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam – Hội đồng vùng Vịnh (GCC), trong đó Ả Rập là một thành viên. Nếu được triển khai, FTA này được kì vọng sẽ mở ra triển vọng hợp tác toàn diện hơn, không chỉ dừng lại ở các lĩnh vực truyền thống như thương mại, dịch vụ mà còn mở rộng cam kết đối với các lĩnh vực khác mà hai bên cùng quan tâm. FTA không chỉ nhằm cắt giảm thuế quan, giúp các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như nông sản, thủy sản và linh kiện điện tử tăng sức cạnh tranh, mà còn thiết lập một khuôn khổ pháp lý minh bạch, thuận lợi cho dòng chảy thương mại và đầu tư song phương.

Nguồn: Vụ CSTM Đa biên

---