Một số nội dung chính trong Chương Thương mại và Phát triển bền vững của Hiệp định Đối tác Kinh tế giữa EFTA và Malaysia
Thứ Sáu, 21/11/2025
Vào ngày 11 tháng 4 năm 2025, Hiệp định Đối tác Kinh tế giữa EFTA và Malaysia được ký kết. Điều này đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc mở rộng hợp tác thương mại giữa hai Bên, hướng tới thúc đẩy tăng trưởng kinh tế gắn với hội nhập sâu rộng hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu. Với phạm vi cam kết toàn diện, hiệp định không chỉ tạo thuận lợi thương mại và đầu tư mà còn thiết lập các chuẩn mực hợp tác trong nhiều lĩnh vực then chốt. Trong khuôn khổ đó, Chương 12 về Thương mại và Phát triển bền vững (Trade and Sustainable Development, TSD) giữ vai trò đặc biệt, quy định cách thức hai bên lồng ghép các mục tiêu lao động, môi trường và phát triển bao trùm vào quá trình thực thi Hiệp định.
Cụ thể, Chương 12 của Hiệp định thể hiện rõ quan điểm rằng thương mại quốc tế nên đồng hành song song với trách nhiệm xã hội và môi trường. Theo hiệp định, hai bên cam kết thúc đẩy thương mại nhưng không đánh đổi các giá trị bền vững; mỗi quốc gia được quyền xác định mức độ quy định lao động và môi trường phù hợp với bối cảnh nội tại, đồng thời tránh việc sử dụng tiêu chuẩn lao động – môi trường như biện pháp bảo hộ mậu dịch. Trong quan hệ này, EFTA và Malaysia tái khẳng định cam kết tuân thủ các tiêu chuẩn lao động quốc tế cơ bản, bao gồm các công ước do Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) quy định, và các cam kết liên quan đến môi trường mà họ đã tham gia.
Để hiện thực hóa cam kết này, hiệp định thiết lập cơ chế hợp tác kỹ thuật và xây dựng năng lực, qua đó hai bên hỗ trợ lẫn nhau trong việc tăng cường quản lý môi trường, hướng tới các công nghệ sạch, phát triển năng lượng xanh và bảo vệ quyền lao động. Cơ chế hợp tác này không chỉ đơn thuần là trao đổi, mà còn bao gồm các chương trình đào tạo, trao đổi chuyên gia, và hỗ trợ kỹ thuật để xây dựng khung pháp lý hiệu quả và bền vững hơn. Bên cạnh đó, một cơ chế giám sát thực thi được thiết lập thông qua Ủy ban Hỗn hợp (Joint Committee), nơi hai bên đánh giá tiến độ và tìm ra cách thức khắc phục nếu có chênh lệch trong việc thực hiện các cam kết. Cơ chế này có thể huy động “Panel of Experts” (Hội đồng Chuyên gia) trong trường hợp phát sinh tranh chấp về thực thi các cam kết lao động hoặc môi trường, nhằm thiết lập một nền tảng trung lập, mang tính chuyên môn cao để xử lý các vấn đề khó khăn.
Minh bạch và trách nhiệm của các bên được củng cố thông qua khuyến khích sự tham gia của các bên liên quan gồm: tổ chức lao động, cộng đồng môi trường và các bên liên quan khác có thể tham gia giám sát, báo cáo việc thực thi, góp phần đảm bảo rằng các cam kết không dừng lại ở văn bản mà thực sự được hiện thực hóa. Điều này đồng nghĩa với việc Hiệp định không chỉ dựa vào các biện pháp hành chính, mà còn nhấn mạnh vai trò của tiếng nói công chúng trong việc giữ cho các chính sách bền vững luôn được duy trì.
Một khía cạnh đáng chú ý trong Chương 12 là “Tuyên bố chung về dầu cọ bền vững” (Joint Statement on Sustainable Palm Oil) được ký kèm với hiệp định. Malaysia là một trong những quốc gia sản xuất dầu cọ hàng đầu thế giới, và việc đưa dầu cọ vào Chương TSD cho thấy EFTA và Malaysia nhận thức rõ tính nhạy cảm của sản phẩm này liên quan đến môi trường – đặc biệt là rừng, biến đổi khí hậu – cũng như tầm quan trọng thương mại của nó. Theo tuyên bố này, hai bên cam kết khuyến khích sản xuất và thương mại dầu cọ theo các tiêu chuẩn bền vững, đồng thời sử dụng các công cụ như chứng nhận (ví dụ MSPO – Malaysian Sustainable Palm Oil) như một điều kiện tiếp cận ưu đãi thuế quan, nhằm tạo động lực cho các nhà sản xuất tuân thủ tiêu chuẩn xanh. Thông qua cơ chế thuế quan được điều chỉnh (có thể là hạn ngạch thuế — tariff rate quota), các sản phẩm dầu cọ được sản xuất bền vững sẽ dễ tiếp cận thị trường EFTA hơn, thể hiện rất rõ sự liên kết giữa mục tiêu thương mại và phát triển bền vững.
Chương TSD trong MEEPA không mang tính trừng phạt, mà là cơ chế hợp tác mang tính xây dựng. Các cam kết được thiết kế để hỗ trợ chứ không phải trừng phạt, với mục đích giúp Malaysia nâng cao năng lực quản lý lao động và môi trường, kết hợp phát triển kinh tế với trách nhiệm xã hội. Điều này phù hợp với truyền thống TSD trong các hiệp định tự do của EFTA, nơi họ ưu tiên một cách tiếp cận hợp tác và minh bạch, thay vì áp đặt các chuẩn mực bên ngoài. EFTA đã phát triển các mẫu điều khoản TSD từ 2010 và đưa vào trong nhiều FTA của mình, với nhận thức rằng phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường là ba trụ cột tương hỗ và cần được xem xét đồng thời.
Bên cạnh đó, Chương TSD cũng thiết lập cơ chế tham vấn (consultation) để giải quyết các vấn đề liên quan đến việc thực thi các cam kết nếu có bất đồng. Khi một bên cho rằng bên kia chưa thực hiện đầy đủ cam kết về lao động hoặc môi trường, bên đó có thể yêu cầu tham vấn chính thức. Nếu qua tham vấn vẫn không thể giải quyết vấn đề, Hiệp định cho phép thành lập Hội đồng Chuyên gia (Panel of Expert) để phân tích và đưa khuyến nghị. Những chuyên gia này sẽ được lựa chọn theo danh sách đã được hai bên lập trước, và nhiệm vụ của họ là xác định nguyên nhân của tranh chấp, đề xuất giải pháp khắc phục, và báo cáo kết quả — báo cáo này sau đó sẽ được công bố công khai.
|
Chương TSD trong Hiệp định EFTA – Malaysia, tương tự như trong các FTA giữa Việt Nam với EU và Việt Nam với Vương quốc Anh, đều nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tích hợp các tiêu chuẩn lao động và môi trường vào tiến trình thương mại. Các hiệp định này đều thiết lập cơ chế thúc đẩy thực thi các cam kết TSD, bao gồm tham vấn chính thức, cơ chế giải quyết tranh chấp và các hoạt động hỗ trợ kỹ thuật. Điểm khác biệt chính là phạm vi và cách tiếp cận: trong khi các FTA Việt Nam – EU/UK thường có khuôn khổ chi tiết hơn về Hội đồng chuyên gia (Panel of Experts) và các yêu cầu báo cáo định kỳ, hiệp định EFTA – Malaysia cũng đặt trọng tâm vào thúc đẩy hợp tác song phương nhưng có thể linh hoạt hơn về cơ chế thực thi, phản ánh đặc thù quan hệ thương mại giữa các bên. Bên cạnh đó, FTA Việt Nam – EU/UK còn thiết lập cơ chế Nhóm tư vấn trong nước (DAG), vốn không được quy định trong hiệp định EFTA – Malaysia. DAG bao gồm đại diện người lao động, giới sử dụng lao động và các tổ chức liên quan thực hiện chức năng theo dõi, trao đổi thông tin và đóng góp ý kiến về việc thực thi các cam kết trong Chương Thương mại và Phát triển bền vững, qua đó bổ trợ cho cơ chế Hội đồng chuyên gia trong giám sát và thúc đẩy thực hiện nghĩa vụ. |
Nguồn: Vụ Chính sách thương mại đa biên
EFTA, 2025, EFTA – Malaysia Economic Partnership Agreement, website: https://www.efta.int/sites/default/files/uploads/2025-06/EFTA-MY%20FTA%20-%20Main%20Agreement.pdf
