Đối thoại về ô nhiễm nhựa và thương mại nhựa bền vững trong khuôn khổ WTO
Thứ Năm, 13/11/2025
Nguyên nhân và bối cảnh ra đời
Bản thân WTO ghi nhận rằng “chi phí môi trường, sức khỏe và kinh tế ngày càng tăng của ô nhiễm nhựa – được khuếch đại bởi đại dịch COVID-19 – là mối quan tâm ngày càng lớn đối với tất cả các quốc gia, lớn và nhỏ, phát triển và đang phát triển”.
Một ví dụ cụ thể là vấn đề minh bạch dòng chảy thương mại của các sản phẩm chứa nhựa, bao gồm nhựa “ẩn” trong sản phẩm, bao bì và sản phẩm sử dụng một lần. Việc theo dõi, đo lường và báo cáo các dòng chảy này thường gặp khó khăn do phân loại mã HS (Harmonized System) không luôn bao phủ rõ ràng nhựa và sản phẩm nhựa, hoặc nhựa “ẩn” trong sản phẩm khác.
Vì vậy, DPP được thiết lập để tìm kiếm cơ hội hợp tác thương mại trong khuôn khổ các quy tắc và cơ chế của WTO, nhằm hỗ trợ các nỗ lực quốc gia, khu vực và toàn cầu trong việc giảm ô nhiễm nhựa. Tính đến năm 2025, DPP đã mở rộng với hơn 80 thành viên đồng bảo trợ (co-sponsors) và đại diện cho phần lớn thương mại nhựa toàn cầu.
Vai trò của thương mại và DPP trong việc đưa ra các giải pháp
Quy mô thương mại liên quan đến nhựa rất lớn, và thương mại đóng vai trò trung tâm trong ngành công nghiệp nhựa toàn cầu. Ví dụ, DPP nêu rằng thông tin thương mại toàn cầu về nhựa qua các giai đoạn, từ nguyên liệu đầu vào, dạng sơ cấp tới sản phẩm nhựa và chất thải nhựa, cho thấy thương mại có vị trí trọng yếu trong kinh tế nhựa toàn cầu.
Trong bối cảnh đó, DPP đặt ra các mục tiêu cụ thể: cải thiện minh bạch về dòng chảy thương mại nhựa (như sản phẩm nhựa dùng một lần, màng nhựa, nhựa khó tái chế) và phân loại thương mại một cách chi tiết hơn; thúc đẩy phối hợp điều tiết, biện pháp thương mại và chính sách để hỗ trợ các vật liệu thay thế nhựa và nền kinh tế tuần hoàn; và tăng cường hỗ trợ kỹ thuật/ năng lực cho các thành viên đang phát triển, đặc biệt là các quốc đảo nhỏ, các nước kém phát triển và các nền kinh tế nhỏ dễ bị tổn thương.
Một trong những công cụ nổi bật mà WTO đề cập là sử dụng cơ sở dữ liệu môi trường (Environmental Database – EDB) để ghi nhận các “trade-related plastic measures” (TrPMs) — tức các biện pháp thương mại liên quan nhựa — đã được thông báo hoặc đang được phân tích trong các bài đánh giá chính sách thương mại.
Tiến trình, thách thức và trọng tâm sắp tới
DPP được tổ chức theo ba dòng công việc (workstreams) đã được thông qua từ năm 2022, bao gồm:
- Vấn đề ngành (cross-cutting issues) như minh bạch, hỗ trợ kỹ thuật, huy động tài chính.
- Giảm ô nhiễm nhựa (reduction to tackle plastic pollution) như quản lý sản phẩm nhựa dùng một lần.
- Thúc đẩy thương mại để giải quyết ô nhiễm nhựa (promoting trade to tackle plastic pollution), như công nghệ quản lý chất thải, thay thế nhựa, dịch vụ liên quan.
Tại Hội nghị Bộ trưởng lần thứ 13 (MC13) của WTO vào đầu năm 2024, DPP đã đưa ra một Tuyên bố Bộ trưởng (Ministerial Statement) với các nguyên tắc và hành động để đảm bảo thương mại và chính sách thương mại là một phần của giải pháp đối phó với ô nhiễm nhựa.
Mặc dù đã có tiến triển, nhưng DPP vẫn đối mặt với nhiều thách thức lớn. Ví dụ, việc xác định mã HS phù hợp để phân loại nhựa và sản phẩm chứa nhựa đang được xem là một điểm nghẽn, theo đó DPP đã yêu cầu World Customs Organization (WCO) xem xét sửa đổi để hỗ trợ hiệu quả hơn.
Ngoài ra, việc hỗ trợ kỹ thuật và năng lực cho các nước đang phát triển, quốc đảo nhỏ và nền kinh tế nhỏ là rất quan trọng, DPP nhấn mạnh rằng “hỗ trợ cho các thành viên đang phát triển, các nước kém phát triển, các SIDS và các nền kinh tế nhỏ chịu tổn thương” là một phần thiết yếu của cơ chế giải pháp.
Hơn nữa, DPP đã xác định tám lĩnh vực ưu tiên để hướng tới kết quả tại Hội nghị Bộ trưởng lần thứ 14 (MC14). Những lĩnh vực này bao gồm hỗ trợ đàm phán quốc tế về ô nhiễm nhựa, hài hòa biện pháp thương mại liên quan nhựa, xác định thực tiễn tốt nhất, cải thiện tiếp cận công nghệ và dịch vụ, xây dựng năng lực cho các thành viên đang phát triển, và nêu khả năng phát triển các kho hồ sơ nội địa về biện pháp thương mại liên quan nhựa.
Nhìn chung, ô nhiễm nhựa không chỉ là vấn đề môi trường mà còn là thách thức phát triển và thương mại toàn cầu. Thông qua sáng kiến DPP, WTO và các thành viên đang tạo ra một diễn đàn để thương mại trở thành một phần trong giải pháp, từ việc cải thiện minh bạch dòng chảy nhựa, hỗ trợ công nghệ và dịch vụ quản lý chất thải, cho tới tăng cường hỗ trợ cho các quốc gia đang phát triển. Trong những năm tới, trọng tâm sẽ là chuyển các cuộc thảo luận kỹ thuật thành những kết quả thực chất, cụ thể và có tính khả thi, đặc biệt là hướng tới Hội nghị MC14. Nếu thực hiện thành công, thương mại không chỉ là “vấn đề” mà còn sẽ trở thành “phương tiện” để giải quyết ô nhiễm nhựa trên quy mô toàn cầu.
|
Trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVFTA) đã tạo ra bước chuyển khi lồng ghép nội dung bảo vệ môi trường vào khuôn khổ thương mại đa phương, thể hiện sự thay đổi trong cách tiếp cận phát triển bền vững mà Việt Nam đang tham gia thực hiện. Cụ thể, CPTPP đã thiết kế một chương riêng về môi trường với hệ thống nghĩa vụ pháp lý chặt chẽ, cơ chế thực thi cụ thể và hướng tới mục tiêu phát triển bền vững. EVFTA bao gồm Chương 13 về Thương mại và Phát triển bền vững trong đó quy định, cam kết về thúc đẩy bảo vệ môi trường, đa dạng sinh học, biến đổi khí hậu và ứng phó với thách thức môi trường song hành với thương mại. Đây vừa là cơ hội, vừa là thách thức đối với các doanh nghiệp Việt Nam trong bối cảnh phải cân bằng giữa mục tiêu tăng trưởng kinh tế, hội nhập thương mại và yêu cầu bảo vệ môi trường. |
Nguồn: Vụ Chính sách thương mại Đa biên tổng hợp
