Nhìn lại quá trình đàm phán EVFTA

Thứ Bảy, 23/10/2021

Khó khăn trong quá trình đàm phán với EU

Bước vào giai đoạn cuối của đàm phán, khi hai bên chuẩn bị kết thúc được những vấn đề rất khó như lao động, mua sắm Chính phủ. Thời điểm năm 2015 là một cột mốc phức tạp, căng thẳng của Việt Nam trong đàm phán này khi phải đối mặt với việc xử lý mâu thuẫn quyền lợi đan xen giữa nhiều nước lớn đang đàm phán FTA. Cụ thể việc xử lý mâu thuẫn cách tiếp cận của Hoa Kỳ (đối tác trong đàm phán Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) khi đó) và EU liên quan đến chỉ dẫn địa lý cùng nhiều vấn đề khác rất căng thẳng. Đồng thời, tại thời điểm đó, Việt Nam cũng đang bước vào chặng nước rút và hoàn tất đàm phán với Nga, Hàn Quốc. Đây có thể coi là một giai đoạn khó khăn nhất, một cột mốc quan trọng trong đàm phán của Việt Nam với EU trong Hiệp định EVFTA.

Bởi lẽ, trong quá trình đàm phán, các nước lớn luôn nhìn vào nhau xem phía đối tác mở cửa cho nước khác ra sao, Việt Nam đứng trước những áp lực cực kỳ cao vì phải tính toán cân bằng lợi ích với các nước, giữa một bên là EU, một bên là Hoa Kỳ. Các đối tác này đã đặt những ưu đãi của Việt Nam dành cho phía bên kia lên bàn cân và đưa ra những phản ứng nhất định.

Giải quyết những “nút thắt”

Có một “nút thắt” quan trọng không thể không kể đến là năm 2017. Thời điểm đó, phát sinh nhiều vấn đề trong những lĩnh vực đầu tư liên quan đến thẩm quyền của Nghị viện của từng quốc gia và thẩm quyền của Nghị viện châu Âu trong việc phê chuẩn các FTA. Những vấn đề này dẫn đến những nội dung liên quan đến bảo hộ đầu tư, xử lý các tranh chấp đầu tư, đòi hỏi phải xem xét để tách riêng thành 2 hiệp định EVFTA và IPA. Cụ thể, Hiệp định EVFTA được kết thúc cơ bản vào năm 2017, sau phiên đàm phán thứ 14, tuy nhiên, hai bên chưa thể đi vào ký kết và có nguy cơ phải tiếp tục đàm phán với các nội dung liên quan đến đầu tư khi FTA của EU với Singapore đối mặt với làn sóng phản đối.

Là nước đầu tiên trong khu vực Đông Nam Á có FTA với EU, hiệp định của Singapore bị đưa lên Tòa án Công lý châu Âu (ECJ) xem xét trước khi có hiệu lực. Phán quyết của tòa đã chia hiệp định làm 2 phần riêng biệt, gồm thương mại tự do và một thỏa thuận riêng rẽ về bảo hộ đầu tư. Lý do, các nội dung liên quan đến bảo hộ đầu tư phải được cơ quan lập pháp của tất cả các nước thành viên phê chuẩn. Sự việc trên đã khiến Việt Nam phải mất thời gian lâu hơn dự kiến ban đầu để chờ đợi phán quyết của tòa án. Phán quyết của ECJ với Singapore cũng đồng thời áp dụng với Việt Nam, theo đó Hiệp định EVFTA ban đầu phải tách thành Hiệp định EVFTA và IPA.

Giai đoạn tách hai Hiệp định cũng hết sức khó khăn do đây không phải là thao tác kỹ thuật thông thường mà giữa hai hiệp định có mối ràng buộc rất chặt chẽ với nhau do những cam kết, điều kiện gia nhập thị trường được thực thi theo Hiệp định EVFTA, còn những điều khoản khác liên quan đến đầu tư lại điều chỉnh theo Hiệp định IPA. Do đó, đòi hỏi những người đàm phán của cả hai bên phải bỏ rất nhiều thời gian và công sức để hoàn tất. Trải qua rất nhiều phiên làm việc kỹ thuật giữa chuyên gia của hai bên kể cả đàm phán trực tiếp lẫn trực tuyến, các nhà đàm phán của hai bên cũng đã đi đến được những thỏa thuận cuối cùng trong việc tách nội dung bảo hộ đầu tư để xây dựng thành Hiệp định EVIPA.

Quá trình tách 2 hiệp định này đã kéo dài thời gian đến năm 2018 mới hoàn tất, cuối năm 2018 EU mới xem xét ký kết hiệp định. Tuy nhiên, Hiệp định vẫn cần thông qua Hội đồng châu Âu. Chính vì vậy, sau báo cáo giải trình Hội đồng châu Âu suốt từ tháng 5/2019 đến cuối tháng 6/2019, Hội đồng châu Âu quyết định ký kết đồng thời cùng lúc 2 hiệp định.

Quãng thời gian đàm phán 9 năm đã thể hiện được những nỗ lực bền bỉ, mạnh mẽ của những người đàm phán do đây là một Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, toàn diện với yêu cầu rất cao của các bên tham gia, trong khi giữa Việt Nam và EU còn có những khác biệt rất lớn về trình độ phát triển. Đoàn đàm phán đã phải đối mặt với những khó khăn trong các vấn đề truyền thống như cắt giảm về thuế quan, mở cửa thị trường và cả những nội dung phi truyền thống, trong đó nội dung về “mua sắm Chính phủ”, phát triển bền vững bao gồm lao động và môi trường. Đây là những nội dung mới và phức tạp. Ngoài ra, Việt Nam còn phải đối mặt với những vướng mắc nằm ngoài nội dung của hiệp định nhưng Nghị viện châu Âu vẫn đặt ra như là yêu cầu để xem xét ký kết hiệp định với Việt Nam.

Tuy nhiên, với những cố gắng to lớn và kiên trì, vừa cương, vừa nhu trong chiến lược đàm phán, Việt Nam đã hoàn toàn thuyết phục được đối tác EU với quyết tâm thúc đẩy tự do hóa thương mại, thúc đẩy phát triển kinh tế nhưng vẫn đảm bảo phát triển bền vững của mình. Với những nỗ lực đó, cả hai bên đã đi đến ký kết và Nghị viện châu Âu đã thông qua Hiệp định này với số phiếu tán thành cao.

Cân bằng lợi ích

Như đã nói, Hiệp định EVFTA là một FTA toàn diện giữa Việt Nam và một đối tác thương mại quan trọng là EU, trong đó đảm bảo cân bằng lợi ích và có tính đến trình độ phát triển của hai bên. Trong Hiệp định EVFTA, cả hai bên luôn xác định nguyên tắc “win-win” - tức là cùng có lợi làm kim chỉ nam trong đàm phán. Hai bên cũng luôn xác định sự khác biệt trong trình độ phát triển của nhau, do đó phía EU đã dành nhiều lợi ích như trong lĩnh vực thương mại hàng hóa cho Việt Nam. Đổi lại để đảm bảo nguyên tắc này, Việt Nam cũng đã dành cho EU những lợi ích và cơ hội mà lần đầu tiên dành cho một đối tác thương mại nào trước đây, ví dụ như nội dung về sở hữu trí tuệ (bảo hộ chỉ dẫn địa lý), hay những cam kết mở cửa, tự do hóa cao trong thương mại dịch vụ - đầu tư. 

Việc xác định những lợi ích cốt lõi của cả hai bên để từ đó xây dựng phương án tiến-lùi và cân bằng lợi ích của nhau là một trong những trọng tâm trong đàm phán này. Đây là cách hai bên cùng xây dựng lòng tin và đảm bảo đôi bên cùng có lợi trong quá trình thực hiện Hiệp định này.