Những khó khăn trong quá trình đàm phán Hiệp định EVFTA

Thứ Hai, 23/10/2023

Đối với Hiệp định EVFTA, tháng 6 năm 2012, Bộ trưởng Công Thương Việt Nam và Cao ủy Thương mại EU đã chính thức tuyên bố khởi động đàm phán Hiệp định EVFTA. Kể từ đó, hai bên đã tiến hành 14 vòng đám phán chính thức với rất nhiều phiên họp kỹ thuật trong khoảng thời gian kéo dài từ 2012-2015 với hàng chục nội dung được thỏa thuận. Mỗi phiên đàm phán đều diễn ra căng thẳng, nếu không muốn nói là khắc nghiệt.

Bước vào giai đoạn cuối của đàm phán, khi hai bên chuẩn bị kết thúc được những vấn đề rất khó như lao động, mua sắm Chính phủ. Thời điểm năm 2015 là một cột mốc phức tạp, căng thẳng của Việt Nam trong đàm phán này khi phải đối mặt với việc xử lý mâu thuẫn quyền lợi đan xen giữa nhiều nước lớn đang đàm phán FTA. Cụ thể việc xử lý mâu thuẫn cách tiếp cận của Hoa Kỳ (đối tác trong đàm phán Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) khi đó) và EU liên quan đến chỉ dẫn địa lý cùng nhiều vấn đề khác rất căng thẳng. Đồng thời, tại thời điểm đó, Việt Nam cũng đang bước vào chặng nước rút và hoàn tất đàm phán với Nga, Hàn Quốc. Đây có thể coi là một giai đoạn khó khăn nhất, một cột mốc quan trọng trong đàm phán của Việt Nam với EU trong Hiệp định EVFTA.

Bởi lẽ, trong quá trình đàm phán, các nước lớn luôn nhìn vào nhau xem phía đối tác mở cửa cho nước khác ra sao, Việt Nam đứng trước những áp lực cực kỳ cao vì phải tính toán cân bằng lợi ích với các nước, giữa một bên là EU, một bên là Hoa Kỳ trong quá trình đàm phán Hiệp định TPP. Các đối tác này đã đặt những ưu đãi của Việt Nam dành cho phía bên kia lên bàn cân và đưa ra những phản ứng nhất định.

Có một “nút thắt” quan trọng không thể không kể đến là năm 2017. Thời điểm đó, phát sinh nhiều vấn đề trong những lĩnh vực đầu tư liên quan đến thẩm quyền của Nghị viện của từng quốc gia và thẩm quyền của Nghị viện châu Âu trong việc phê chuẩn các FTA. Những vấn đề này dẫn đến những nội dung liên quan đến bảo hộ đầu tư, xử lý các tranh chấp đầu tư, đòi hỏi phải xem xét để tách riêng thành 2 hiệp định EVFTA và IPA. Cụ thể, Hiệp định EVFTA được kết thúc cơ bản vào năm 2017, sau phiên đàm phán thứ 14, tuy nhiên, hai bên chưa thể đi vào ký kết và có nguy cơ phải tiếp tục đàm phán với các nội dung liên quan đến đầu tư khi FTA của EU với Singapore đối mặt với làn sóng phản đối.

Là nước đầu tiên trong khu vực Đông Nam Á có FTA với EU, hiệp định của Singapore bị đưa lên Tòa án Công lý châu Âu (ECJ) xem xét trước khi có hiệu lực. Phán quyết của tòa đã chia hiệp định làm 2 phần riêng biệt, gồm thương mại tự do và một thỏa thuận riêng rẽ về bảo hộ đầu tư. Lý do, các nội dung liên quan đến bảo hộ đầu tư phải được cơ quan lập pháp của tất cả các nước thành viên phê chuẩn. Sự việc trên đã khiến Việt Nam phải mất thời gian lâu hơn dự kiến ban đầu để chờ đợi phán quyết của tòa án. Phán quyết của ECJ với Singapore cũng đồng thời áp dụng với Việt Nam, theo đó Hiệp định EVFTA ban đầu phải tách thành Hiệp định EVFTA và IPA.

Giai đoạn tách hai Hiệp định cũng hết sức khó khăn do đây không phải là thao tác kỹ thuật thông thường mà giữa hai hiệp định có mối ràng buộc rất chặt chẽ với nhau do những cam kết, điều kiện gia nhập thị trường được thực thi theo Hiệp định EVFTA, còn những điều khoản khác liên quan đến đầu tư lại điều chỉnh theo Hiệp định IPA. Do đó, đòi hỏi những người đàm phán của cả hai bên phải bỏ rất nhiều thời gian và công sức để hoàn tất. Trải qua rất nhiều phiên làm việc kỹ thuật giữa chuyên gia của hai bên kể cả đàm phán trực tiếp vẫn trực tuyến, các nhà đàm phán của hai bên cũng đã đi đến được những thỏa thuận cuối cùng trong việc tách nội dung bảo hộ đầu tư để xây dựng thành Hiệp định EVIPA.

Quãng thời gian đàm phán và tách Hiệp định kéo dài trong vòng 9 năm đã thể hiện được những nỗ lực bền bỉ, mạnh mẽ của những người đàm phán do đây là một Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, toàn diện với yêu cầu rất cao của các bên tham gia, trong khi giữa Việt Nam và EU còn có những khác biệt rất lớn về trình độ phát triển. Đoàn đàm phán đã phải đối mặt với những khó khăn trong các vấn đề truyền thống như cắt giảm về thuế quan, mở cửa thị trường và cả những nội dung phi truyền thống, trong đó nội dung về “mua sắm Chính phủ”, phát triển bền vững bao gồm lao động và môi trường. Đây là những nội dung mới và phức tạp. Ngoài ra, Việt Nam còn phải đối mặt với những vướng mắc nằm ngoài nội dung của hiệp định nhưng Nghị viện châu Âu vẫn đặt ra như là yêu cầu để xem xét ký kết hiệp định với Việt Nam.

Tuy nhiên, với những cố gắng to lớn và kiên trì, vừa cương, vừa nhu trong chiến lược đàm phán, Việt Nam đã hoàn toàn thuyết phục được đối tác EU với quyết tâm thúc đẩy tự do hóa thương mại, thúc đẩy phát triển kinh tế nhưng vẫn đảm bảo phát triển bền vững của mình. Với những nỗ lực đó, cả hai bên đã đi đến ký kết phê chuẩn Hiệp đinh này sau một thời gian ngắn.

Từ đó đến nay, hai bên vẫn đang phối hợp chặt chẽ với nhau trong quá trình tận dụng những cơ hội từ Hiệp định, mang lại lợi ích to lớn cho người dân và doanh nghiệp của hai bên.