Những điều cần biết về Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Các-bon của EU - Phần 2

Thứ Sáu, 27/10/2023

(tiếp tục)

TÍNH TƯƠNG THÍCH CỦA CBA VỚI WTO VÀ EVFTA

Đối với WTO

Hiện EU có hai hướng tiếp cận song song để đảm bảo tính tương thích WTO cho Cơ chế CBA: (i) Đảm bảo căn cứ pháp lý, nội dung, cách hoạt động của Cơ chế CBA tuân thủ theo các cam kết hiện tại trong nội dung các Thỏa thuận WTO; (ii) Tăng cường thúc đẩy cải cách toàn diện WTO phù hợp với các mục tiêu về biến đổi khí hậu.

Về căn cứ pháp lý, EU viện dẫn Điều XX (GATT) cho phép các thành viên WTO triển khai các biện pháp cần thiết để bảo vệ cuộc sống con người, động và thực vật hoặc sức khỏe (b), hoặc tài nguyên thiên nhiên (g).

Về phương thức triển khai, EU nhận định để tương thích với quy định WTO, cơ chế CBA có thể được thiết kế trên cơ sở Điều I (Nguyên tắc Tối huệ quốc), Điều III (nguyên tắc Đối xử Quốc gia), và nếu cần thiết, Điều XX (Các Ngoại lệ chung). Để phù hợp với nguyên tắc không phân biệt đối xử (Điều III GATT), EU nhấn mạnh rằng CBA cần đóng vai trò là một phương án thay thế cho các biện pháp xử lý rò rỉ carbon hiện tại theo Luật EU tại các ngành thuộc phạm vi điều chỉnh của Hệ thống ETS EU, và việc triển khai CBA cần thực hiện song song với việc dần loại bỏ hoàn toàn các biện pháp hiện tại, trên tinh thần mỗi tần carbon không nên được đánh thuế hai lần.

Đối với EVFTA

Hiệp định EVFTA có riêng một Điều (13.6) về Biến đổi Khí hậu, trong đó khẳng định cam kết của hai Bên tại các Điều ước Quốc tế liên quan đến Biến đổi Khí hậu (UNFCC 1992, Nghị định thư Kyoto, Thỏa thuận Paris). Các lĩnh vực mà hai Bên cam kết sẽ tham vấn, chia sẻ thông tin và kinh nghiệm có bao gồm việc “thúc đẩy thị trường carbon trong nước và quốc tế, bao gồm qua các cơ chế như Chương trình mua bán khí thải (ETS) và Giảm phát thải từ phá rừng và suy thoái rừng”.

TÁC ĐỘNG DỰ KIẾN

Từ góc nhìn của EU

Trong trường hợp được phê duyệt và đi vào triển khai, CBA của EU sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến các ngành hàng xuất khẩu nằm trong Danh sách Rò rỉ Carbon giai đoạn 2021 - 2030 của EU. Danh sách hiện bao gồm 63 ngành và tiểu ngành, tập trung vào các lĩnh vực: năng lượng và khoáng sản, dệt may, hóa chất, vật liệu xây dựng, luyện kim, đường, tinh bột, khoai tây, cà chua. (Danh sách chi tiết kèm theo)

Do vậy, các đối tác xuất khẩu chính của EU đối với những mặt hàng thuộc Danh sách này cũng sẽ là chịu ảnh hưởng trực tiếp và đầu tiên, bao gồm: Hoa Kỳ, Nga, Trung Quốc, Thụy Sĩ, Thổ Nhĩ Kỳ, Na Uy, Ấn Độ, A-rập Xê-út, Hàn Quốc, Bra-xin.[1]

EU đưa ra một số nhận định tích cực của cơ chế CBA đối với nhiều mặt của đời sống, bao gồm kinh tế, xã hội, môi trường, và bộ máy hành chính.

- Về khía cạnh kinh tế, do CBA là một phần của Thỏa thuận Xanh, EU kì vọng CBA nói riêng và Thỏa thuận Xanh nói chung sẽ mang tới các tác động tích cực trong lĩnh vực nghiên cứu, đổi mới sáng tạo. Cơ chế CBA sẽ khiến tăng chi phí nhập khẩu các sản phẩm mang hàm lượng carbon cao, theo đó sẽ khiến cho EU và các nước đối tác với EU chuyển hướng sang sản xuất và tiêu dùng nhiều sản phẩm mang tính bền vững.

- Về khía cạnh xã hội, cơ chế CBA dự kiến có thể khiến tăng giá của một số mặt hàng tiêu dùng thiết yếu, tuy nhiên cũng được kì vọng sẽ mang tới các dấu hiệu tích cực trong lĩnh vực việc làm. 

- Về khía cạnh môi trường, cơ chế CBA được kì vọng sẽ nâng cao tính hiệu quả của các chính sách ứng phó biến đổi khí hậu tại EU. Ngoài ra, cơ chế CBA có thể gián tiếp đẩy mạnh việc áp dụng các biện pháp tương tự tại các đối tác thương mại của EU, và do đó góp phần giảm thiểu mức phát thải toàn cầu.

Mặc dù vậy, trong bản đánh giá tác động sơ bộ được công bố năm 2020, EU vẫn tỏ thái độ thận trọng và cho rằng cần nhiều thời gian để cân nhắc, phân tích cụ thể hơn các yếu tố về chi phí hành chính, xác định các ngành, lĩnh vực có liên quan trong quá trình thiết kế và triển khai, các đối tượng tiềm năng bị ảnh hưởng, v.v.

Từ góc nhìn của các quốc gia khác

Sau bài trình bày của EU về Thỏa thuận Xanh (bao gồm CBA) tại buổi họp của Ủy ban WTO về Thương mại và Môi trường tháng 11 năm 2020, 9 quốc gia đã thể hiện sự e ngại với kế hoạch của EU, bao gồm: Ấn Độ, Hoa Kỳ, Canada, Colombia, Na Uy, Paraguay, Nga, Ả-rập Xê-út và Thổ Nhĩ Kỳ. Trong đó, Ấn Độ kiến nghị cần thực hiện rà soát căn cứ pháp lý và tính thương thích với WTO đối với cơ chế CBA và các loại thuế carbon với hàng nhập khẩu trong khuôn khổ Thỏa thuận Xanh này.

Hoa Kỳ

Mặc dù Chính quyền của Tổng thống Joe Biden có đề cập dự kiến xem xét “các phí và quota điều chỉnh carbon”, trong cuộc phỏng vấn gần đây với tờ Financial Times, ông John Kerry - hiện là đặc phái viên của Biden về môi trường - đã nêu quan ngại của mình về các kế hoạch sắp tới của EU liên quan đến cơ chế CBA, và thúc giục EU đợi đến sau Hội nghị Thượng đỉnh về Biến đổi Khí hậu COP26 (dự kiến tổ chức vào tháng 11 năm 2021). Theo quan điểm của ông Kerry, CBA chỉ nên là phương án cuối cùng sau khi đã thử tất cả các biện pháp giảm phát thải khác.

Úc

Bộ trưởng Thương mại Úc Dan Tehan nhận định cơ chế này không chỉ gây quan ngại nghiêm trọng về tính tuân thủ với WTO, mà còn về ảnh hưởng tiêu cực đến quan hệ thương mại giữa các quốc gia. Ông khẳng định quan điểm phản đối cơ chế CBA của EU trên tinh thần thế giới cần tiếp cận vấn đề giảm phát thải theo hướng tự do hóa thương mại, thay vì chủ nghĩa bảo hộ. Cụ thể, ông cho biết Úc dự kiến sẽ đề xuất qua kênh WTO một phương án thay thế là giảm thuế quan cho hơn 50 loại mặt hàng và dịch vụ thuộc lĩnh vực môi trường, bao gồm tua bin gió, pin mặt trời và các công nghệ xử lý nước thải.

 Nga

Nga cảnh báo kế hoạch triển khai CBA của EU sẽ vi phạm các quy định WTO, và tuyên bố đặc biệt quan ngại với những nỗ lực lợi dụng vấn đề khí hậu để tạo các rào cản mới. Tuy nhiên, khác với Úc, từ tháng 02 năm 2021 Nga đã khuyến nghị khối doanh nghiệp nước mình sẵn sàng ứng phó với CBA, với giả thiết cơ chế này sẽ được triển khai trong thời gian tới.