Đánh giá tác động các cam kết chính của Hiệp định CPTPP đối với nhóm ngành máy móc, thiết bị

1. Cam kết chính

Về thuế quan, nhìn chung mức thuế cơ sở với ngành sản xuất máy móc, thiết bị cơ khí được cắt giảm đáng kể ở nhiều nước Thành viên CPTPP. Phần lớn các loại thuế được đưa về 0% sau 5 năm. Xét về thuế quan bình quân, Bru-nây, Chi-lê là hai nước có hàng rào thuế quan lớn nhất cho các sản phẩm máy móc thiết bị cơ khí, và có sự cắt giảm mạnh từ các mức tương ứng là 11,31% và 5,99% xuống còn 3,36% và 0,15% ngay năm đầu Hiệp định có hiệu lực (tuy nhiên, tính đến năm 2022, Bru-nây và Chi-lê chưa chính thức phê chuẩn Hiệp định CPTPP). Mức thuế cơ sở của Nhật Bản và Xinh-ga-po đang ở mức rất thấp trước khi tham gia CPTPP (0,08% và 0%). Việt Nam cam kết xóa bỏ thuế quan hoàn toàn vào năm thứ 10. So với các nước, lộ trình cắt giảm thuế quan đối với nhóm ngành này của Việt Nam là chậm nhất.

Về quy tắc xuất xứ, hàng hóa nếu không đáp ứng quy tắc xuất xứ thuần tuý hoặc sản xuất toàn bộ trong CPTPP thì áp dụng phương pháp xác định xuất xứ bao gồm Quy tắc chuyển đổi mã hàng hóa hoặc Quy tắc hàm lượng giá trị nội khối (phổ biến ở mức không thấp hơn 30-35% theo cách tính trực tiếp và 40-50% theo cách tính gián tiếp, 50-60% theo công thức tính giá trị tập trung đối với nguyên liệu không có xuất xứ).

2. Thực trạng năng lực cạnh tranh

Theo tính toán từ Điều tra doanh nghiệp của Tổng cục Thống kê, năm 2017, hiện có hơn 3.300 doanh nghiệp đang hoạt động trong lĩnh vực này. Doanh thu bình quân của các doanh nghiệp trong ngành không cao, quy mô doanh nghiệp nhỏ, đầu tư bình quân hàng năm có xu hướng giảm.

Về quan hệ thương mại với các nước Thành viên CPTPP, xuất khẩu chiếm khoảng 23,3% vào năm 2017, tương đương với tỷ trọng xuất khẩu sang Trung Quốc, tập trung vào nhóm sản xuất thiết bị điện và máy thông dụng (chiếm tỷ trọng trên 24%), sản xuất máy chuyên dụng chỉ chiếm hơn 15%. Nhập khẩu từ các nước thành viên CPTPP chiếm khoảng 15%, thấp hơn so với từ Trung Quốc (28%) và Hàn Quốc (33%). Riêng với một số máy chuyên dụng nhập khẩu từ khối các nước thành viên CPTPP chiếm 23,8% trong khi từ Trung Quốc là 31%.

Đánh giá chung, ngoài lợi thế giá nhân công rẻ và trình độ công nhân kỹ thuật đang tăng lên, Việt Nam không có nhiều lợi thế về sản xuất nhóm hàng này. Tuy nhiên, lợi thế thị trường lại rất lớn do mức tiêu thụ hàng hóa từ nhóm sẽ tăng cao. Mặt khác, Việt Nam cũng đang cải thiện môi trường kinh doanh và thể chế hấp dẫn nhiều hơn với nhà đầu tư nước ngoài nên năng lực sản xuất có thể được cải thiện nhanh chóng. 

Tuy nhiên, ngành này đang có một số điểm yếu cơ bản đó là: Các doanh nghiệp Việt Nam có trình độ chuyên môn thấp, thiếu trang thiết bị, máy móc nên sản phẩm còn đơn giản, chưa tạo được tính cạnh tranh. Trong chuỗi cung ứng toàn cầu nói chung, Việt Nam hiện đang chỉ được nhìn nhận như một quốc gia làm gia công là chính. Với lượng lao động tay nghề còn thấp, Việt Nam tham gia nhiều ở khâu thủ công nên lợi nhuận thu về thấp hơn rất nhiều so với các nước có nền công nghiệp phát triển như Xinh-ga-po, Nhật Bản, Mê-hi-cô.

3. Đánh giá tác động

Theo tính toán, mức độ ảnh hưởng của CPTPP tới nhóm ngành máy móc, thiết bị được đánh giá sẽ không quá lớn với mức tăng trưởng xuất khẩu và nhập khẩu tăng thêm chỉ được dự báo ở các mức tương ứng là 0,38% và 0,71% tính đến năm 2030. Trong đó, xuất khẩu sang các nước thành viên CPTPP tăng nhẹ ở mức 0,95% và nhập khẩu từ CPTPP tăng khoảng 3%. Tác động tới nhập khẩu cao hơn xuất khẩu phản ánh thực tế trình độ phát triển của ngành này của Việt Nam còn thấp hơn so với các nước trong CPTPP.

Về đầu tư, với việc tham gia Hiệp định CPTPP, Việt Nam có thêm cơ hội thu hút đầu tư trong trong nhóm ngành máy móc, thiết bị, đón đầu xu thế chuyển dịch đầu tư công nghiệp và chuỗi cung ứng trên thế giới.

Nguồn: Bộ Công Thương