Tình hình đàm phán trợ cấp thủy sản, nông nghiệp và SPS trong tháng 6 năm 2022 và 6 tháng đầu năm 2022

Trợ cấp thủy sản

Sau một thời gian trầm lắng, đàm phán trợ cấp thủy sản đã sôi động trở lại trong tháng 5 và đầu tháng 6/2022. Nhiều Thành viên đã cử đoàn trong nước sang tham dự sau một thời gian dài không cử đại diện do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19. Mặc dù trong bối cảnh quan điểm của các Thành viên trong một số nội dung còn khác nhau đặc biệt về vấn đề công suất khai thác quá mức và đánh bắt quá mức cũng như về việc áp dụng nguyên tắc Đối xử đặc biệt và khác biệt (SDT), Chủ tịch Nhóm đàm phán đã có nhiều nỗ lực trong thúc đẩy đàm phán và đưa ra các đề xuất mới nhằm tìm kiếm đồng thuận. Trên cơ sở dự thảo văn bản Hiệp định gần nhất (văn bản số WT/MIN(21)/W/5 ngày 24/11/2021) và kết quả thảo luận tại các phiên đàm phán toàn thể, các cuộc họp nhóm nhỏ giữa Chủ tịch Nhóm Đàm phán và các Thành viên liên quan và giữa các Thành viên, Chủ tịch Nhóm Đàm phán đã đưa ra đề xuất dự thảo Hiệp định Trợ cấp Thủy sản cập nhật (văn bản số WT/MIN(22)/W/20 ngày 10/6/2022) để trình Hội nghị Bộ trưởng MC12.

Với nỗ lực của Chủ tịch Nhóm Đàm phán, của Tổng giám đốc WTO và ý chí chính trị của các Thành viên, đặc biệt của các Thành viên có nghề cá lớn và tiếng nói trong đàm phán (Mô hình ‘’Tham vấn Phòng Xanh’’ - Green Room consultation), Hiệp định Trợ cấp Thủy sản đã được thông qua tại Hội nghị MC12 (Văn bản WT/MIN(22)/33 - WT/L/1144 ngày 22/6/2022). Việc thông qua Hiệp định có ý nghĩa chính trị to lớn và cho thấy chức năng đàm phán của WTO vẫn khả quan, xóa đi thành kiến rằng WTO đã trở nên bất cập, không duy trì được vai trò tổ chức đa phương quan trọng hàng đầu trong tạo dựng quy định mới cho thương mại toàn cầu (Trong một thời gian dài đàm phán kể từ khi thành lập, các Thành viên WTO không thể thống nhất được về bất kể Hiệp định đa phương nào, ngoài Hiệp định Thuận lợi hóa Thương mại TFA được thông qua năm 2013 và chính thức có hiệu lực năm 2017 và Hiệp định Trợ cấp Thủy sản này).

Hiệp định Trợ cấp Thủy sản cũng đóng góp tích cực vào việc thực hiện Mục tiêu phát triển bền vững của Liên Hợp Quốc (SDG 14.6). Cụ thể, Hiệp định cấm trợ cấp đối với việc đánh bắt trái phép IUU Fishing và đối với việc đánh bắt nguồn lợi đã bị khai thác quá mức. Tuy nhiên Hiệp định có một số hạn chế trong một số nội dung quan trọng khác như chưa đưa ra được quy định cấm trợ cấp đối với việc khai thác quá mức và công suất đánh bắt quá mức cũng như đối với việc áp dụng nguyên tắc Đối xử đặc biệt và khác biệt (SDT). Hiệp định sẽ có hiệu lực sau khi được 2/3 số Thành viên WTO phê chuẩn. Các Thành viên sẽ tiếp tục đàm phán về các nội dung chưa được giải quyết để chuẩn bị cho Hội nghị Bộ trưởng WTO lần thứ 13. Đáng chú ý Hiệp định có điều khoản hoàng hôn và sẽ tự động hết hiệu lực khi các Thành viên không thể thống nhất được về ‘’các quy định toàn diện’’ trong vòng 4 năm sau ngày Hiệp định có hiệu lực. Đối với quá trình đàm phán trước và trong thời gian Hội nghị MC12: Nhiều Thành viên vui mừng về việc Hiệp định đã được thông qua song cũng khá bất ngờ vì trước Hội nghị MC12 quan điểm nhiều Thành viên vẫn còn khác biệt. Nhiều Thành viên cũng bất ngờ vì một số nội dung trong Hiệp định không giống với những gì các Thành viên đã thảo luận trước đó cũng như không giống với nội dung dự thảo Chủ tịch Nhóm Đàm phán trình Hội nghị.

Tuy nhiên sau đó bất ngờ đó cũng được giải tỏa phần nào do chính vì sự khác biệt giữa văn bản được thông qua 3 và văn bản trình trước đó. Bên cạnh đó một số Thành viên bày tỏ sự không hài lòng về việc quá trình tổ chức Hội nghị MC12 thiếu minh bạch (Nhiều Thành viên bất ngờ về kết quả Hội nghị cũng do không được tham gia đầy đủ cũng như không được cập nhật thường xuyên kết quả đàm phán trong thời gian Hội nghị. Một số kết quả Hội nghị được quyết ngay tại các buổi tham vấn nhóm nhỏ Phòng Xanh mà không có sự tham gia đầy đủ của các Thành viên). Đối với Việt Nam: Ta đã cử đoàn công tác gồm đại diện của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Bộ Ngoại giao tham gia các phiên đàm phán này trong thời gian 30/5-04/6/2022. Bên cạnh đàm phán, đoàn Việt Nam đã có các cuộc tham vấn, trao đổi song phương với Hoa Kỳ, Nhật Bản, Úc, In-đô-nê-xi-a, Phi-líp-pin, Liên bang Nga cũng như đã làm việc, tham vấn với các cơ quan, tổ chức nghiên cứu liên Chính phủ và phi lợi nhuận khác gồm Viện phát triển bền vững quốc tế (IISD), Trung tâm phương Nam (South Center) và Trung tâm tư vấn luật WTO (ACWL). Các Bộ Ngành Việt Nam (Bộ Nông nghiệp và PTNT, Bộ Công Thương, Bộ Ngoại giao) cũng đã rất quan tâm chỉ đạo, hỗ trợ đoàn công tác. Phái đoàn Việt Nam tại Giơ-ne-vơ đã phối hợp hiệu quả với đoàn trong công tác đàm phán. Việc tham gia của đoàn ta trong đàm phán góp phần tích cực bảo vệ lợi ích của ta, thiết lập kênh hợp tác hiệu quả của ta với WTO và các đối tác liên quan cũng như là cơ sở tốt để ta tiếp tục đàm phán và thực hiện tốt nghĩa vụ, trách nhiệm của ta trong Hiệp định sau này.

Đàm phán nông nghiệp

6 tháng đầu năm 2022 cũng là thời gian bận rộn đối với Chủ tịch và các Thành viên tham dự Phiên đặc biệt Ủy ban Nông nghiệp. Đặc biệt đàm phán đã diễn ra hết sức khẩn trương với cường độ cao trong vòng 3 tuần trong tháng 5 và đầu tháng 6/2022 với 4 cuộc họp Phiên đặc biệt. Nông nghiệp, an ninh lương thực là lĩnh vực nhận được sự quan tâm cao của hầu hết các Thành viên, nhất là trong bối cảnh thế giới chịu tác động của đại dịch Covid-19, biến đổi khí hậu và xung đột vũ trang tại U-cơ-rai-na. Căn cứ nhu cầu cần giải quyết các thách thức toàn cầu trong các vấn đề liên quan nông nghiệp, trên cơ sở kết quả đàm phán, Chủ tịch Phiên đặc biệt lần đầu tiên đã đưa ra dự thảo 3 văn bản ngày 31/5/2022 để các Thành viên đóng góp ý kiến trước khi trình Hội nghị MC12 thông qua (Cụ thể gồm: Quyết định Hội nghị Bộ trưởng về Nông nghiệp; Quyết định Hội nghị Bộ trưởng liên quan Chương trình Lương thực Thế giới; Tuyên bố Hội nghị Bộ trưởng về an ninh lương thực).

Trên cơ sở ý kiến đóng góp của các Thành viên tại các cuộc họp Phiên đặc biệt sau đó, dự thảo 3 văn bản đã được sửa đổi, bổ sung 2 lần và được báo cáo tại cuộc họp cuối Phiên đặc biệt ngày 09/6 (Cụ thể là các văn bản JOB/AG/232, JOB/AG/233 và JOB/AG/234 ngày 08/6/2022). Tổng hợp ý kiến các Thành viên tại cuộc họp ngày 09/6/2022, ngày 10/6/2022 Chủ tịch Phiên đặc biệt và Tổng giám đốc WTO đã ban hành dự thảo cuối cùng 3 văn bản để trình Hội nghị Bộ trưởng MC12 (Cụ thể là các văn bản số WT/MIN(22)/W/17, WT/MIN(22)/W/18 và WT/MIN(22)/W/19). Hội nghị Bộ trưởng WTO lần thứ 12 (12- 16/6/2022) đã thông qua 2 văn bản liên quan lĩnh vực nông nghiệp. Cụ thể gồm: Quyết định về việc miễn áp dụng quy định cấm hoặc hạn chế xuất khẩu đối với việc mua lương thực của Chương trình Lương thực Thế giới (Văn bản WT/MIN(22)/29 - 4 WT/L/1140 ngày 22/6/2022); Tuyên bố về ứng phó khẩn cấp đối với vấn đề mất an ninh lương thực (Văn bản WT/MIN(22)/28 - WT/L/1139 ngày 22/6/2022).

Nhiều Thành viên bày tỏ sự hài lòng về việc quyết định/tuyên bố liên quan WFP và an ninh lương thực đã được thông qua, đồng thời cũng thất vọng việc dự thảo quyết định Hội nghị Bộ trưởng về nông nghiệp không đạt được sự thống nhất. Nguyên nhân của sự không nhất trí này chủ yếu do 2 luồng quan điểm đối lập nhau giữa một bên là các Thành viên Nhóm Cairns muốn đạt được cải cách đối với nội dung hỗ trợ trong nước có tính bóp méo thương mại và một bên gồm các Thành viên G33, Nhóm châu Phi, ACP với sự ủng hộ của Ấn Độ, Trung Quốc muốn đạt được giải pháp thường xuyên đối với vấn đề dự trữ công vì mục đích an ninh lương thực (Hoa Kỳ, EU và các Thành viên Nhóm Cairns không ủng hộ nội dung này do lo ngại sự thiếu minh bạch trong việc sử dụng chương trình có thể bóp méo thương mại). Bên cạnh đó, Tổng giám đốc WTO cũng rất thất vọng vì dự thảo quyết định về nông nghiệp không được thông qua tại Hội nghị MC12.

Tổng giám đốc cho rằng để có tiến bộ trong đàm phán về nội dung này thời gian tới thì các Thành viên phải thay đổi cách làm chứ không thể duy trì phương thức đàm phán cũ được. Dự kiến thời gian tới đàm phán về nông nghiệp cũng sẽ không hề đơn giản (Ví dụ: khi bàn về riêng nội dung khổ 8 Tuyên bố về ứng phó khẩn cấp đối với vấn đề mất an ninh lương thực ngày 28/6/2022 trong khuôn khổ phiên họp không chính thức Ủy ban Nông nghiệp vừa qua, các Thành viên cũng đã có cách hiểu khác nhau giữa một bên cho rằng nội dung này phải được bàn riêng với tính chất chuyên đề, trong khi quan điểm của bên kia là Ủy ban chỉ cần đưa ra một chương trình công việc giải quyết cụ thể vấn đề này là đủ).

SPS

Trong 6 tháng đầu năm 2022, đã diễn ra hai phiên họp thường kỳ Ủy ban SPS. Một trong các nội dung chính của các phiên này là để các Thành viên nêu quan ngại thương mại cụ thể (STC), thúc đẩy thương mại nông sản. Trung bình đã có 51 quan ngại thương mại cụ thể được nêu trong mỗi phiên họp. Các Phiên họp cũng là dịp để các Thành viên gặp gỡ, làm việc song phương để cùng tháo gỡ khó khăn trong xuất nhập khẩu nông sản. Đối với Việt Nam, trong 6 tháng qua ta cũng đã gặp, làm việc song phương và đang tiếp tục trao đổi, phối hợp với các Thành viên khác để thúc đẩy thương mại nông sản giữa hai bên. Cụ thể trong thời gian qua ta đã gặp các Thành viên gồm A-rập Xê-út, Bờ-ra-xin, Trung Quốc, EU, Ác-hen-ti-na. Một sự kiện hết sức quan trọng vừa qua là việc Hội nghị Bộ trưởng MC12 đã thông qua Tuyên bố về SPS: Thích ứng với các thách thức mới về SPS (Văn bản WT/MIN(22)/27 - WT/L/1138 ngày 22/6/2022).

Tuyên bố nhấn mạnh cách tiếp cận xây dựng biện pháp SPS dựa trên bằng chứng khoa học, chống lại cách tiếp cận mang tính phòng vệ, bảo hộ. Trước MC12, dự thảo tuyên bố đã nhận được sự ủng hộ rộng rãi của hầu hết các Thành viên WTO. Thông qua quá trình trao đổi, điều chỉnh lời văn, EU cuối cùng cũng thỏa hiệp chấp nhận tuyên bố với nội dung chính là khởi động một chương trình làm việc nhằm xác định, đánh giá các thách thức mới trong việc thực thi Hiệp định SPS và cách thức đối phó với thách thức. Tuyên bố chỉ thuần túy là trao đổi, không hướng đến mục đích đàm phán nghĩa vụ mới hay sửa đổi Hiệp định SPS. Là một nước có lợi ích xuất khẩu nông sản đáng kể, Việt Nam đã tham gia đồng bảo trợ dự thảo tuyên bố từ rất sớm (Từ đầu năm 2020). Thời gian tới các Thành viên sẽ tập trung rà soát, trao đổi, thống nhất chương trình hành động để giải quyết các thách thức mới như tác động của biến đổi khí hậu, tháo gỡ các hàng rào kỹ thuật không cần thiết, cũng như chia sẻ kinh nghiệm xây dựng, tăng cường tham gia vào các hệ thống sản xuất, thương mại nông sản bền vững./.

Nguồn: Phái đoàn Việt Nam tại Geneva