Thông tin chung về Cơ chế Điều chỉnh Các-bon Biên giới (CBAM)

1. Hoàn cảnh ra đời và phát triển

Cơ chế Điều chỉnh Các-bon Biên giới (CBAM) là một định hướng chính sách ban hành thuế nhập khẩu dựa trên vết các-bon (carbon footprint) của sản phẩm trong quá trình sản xuất. Cơ chế CBAM ra đời trong bối cảnh ngày càng có sự đồng thuận rộng rãi trong cộng đồng quốc tế về sự cần thiết phải hành động nhiều hơn nữa để giảm thiểu phát thải khí nhà kính (GHG) - vốn là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng ấm lên toàn cầu và biến đổi khí hậu (BĐKH). Nhiều quốc gia đã hoặc đang lên kế hoạch triển khai các biện pháp định giá các-bon - thành phần chính của GHG - nhằm giảm mức độ phát thải khí nhà kính, từ đó giảm thiểu BĐKH.

CBAM được đề xuất chính thức lần đầu tiên vào ngày 11 tháng 12 năm 2019 trong khuôn khổ Thỏa thuận Xanh của Liên minh Châu Âu (EU) và được Nghị viện Châu Âu (EP) thông qua vào ngày 10 tháng 3 năm 2021.

Ngày 14 tháng 7 năm 2021, Ủy ban châu Âu (EC) đã công bố dự thảo văn bản pháp luật số 2021/0214 (COD) triển khai cơ chế CBAM. Việc đàm phán và cho ý kiến đối với dự thảo luật nói trên dự kiến kết thúc vào cuối năm 2022.

2. Diễn biến quốc tế hiện nay

Ở cấp quốc gia, đến nay mới có Hoa Kỳ và Anh có tín hiệu đang cân nhắc CBA. Tại Hoa Kỳ, Tổng thống Joe Biden có đề cập trong khuôn khổ Kế hoạch Cách mạng Năng lượng sạch và Công lý Môi trường về dự kiến áp dụng “các phí và quota điều chỉnh carbon đối với các sản phẩm có mức phát thải carbon cao từ các quốc gia đang không hoàn thành nghĩa vụ về khí hậu và môi trường”. Hoa Kỳ cũng đưa ra ý tưởng về các “liên minh hải quan carbon”, tạo lập thị trường thương mại không biên giới cho các quốc gia có hệ thống định giá carbon.

Chính phủ Anh đến nay chưa chính thức đề cập dự kiến nào đối với CBA, song Anh cũng có hệ thống ETS thừa kế từ thời kỳ tiền-Brexit, nên cũng chia sẻ quan ngại chung về rò rỉ carbon với EU. Vào tháng 10 năm 2020, Hiệp hội Công nghiệp Hóa học Anh đã trình Bằng chứng Văn bản lên Nghị viện Anh về rủi ro rò rỉ carbon, và đề xuất cân nhắc CBA để phòng tránh rủi ro này.

3. Một số nội dung cần lưu ý của cơ chế CBAM

Cơ chế CBAM có 04 mục đích chính: 1) hạn chế rò rỉ phát thải; 2) tăng khả năng cạnh tranh của các ngành công nghiệp nội địa; 3) khuyến khích các đối tác thương mại và nhà sản xuất nước ngoài triển khai các biện pháp tương đương với EU; và 4) tạo nguồn thu để đầu tư vào công nghệ sạch và hiện đại hóa cơ sở hạ tầng hoặc làm nguồn ngân sách quốc tế về BĐKH.

Ngày 14 tháng 7 năm 2021, EC công bố dự thảo mới nhất về CBAM. Dự thảo gồm 12 chương, 45 điều và 02 phụ lục, trước mắt sẽ áp dụng với 5 nhóm hàng hóa là xi măng, điện, phân bón, sắt thép và nhôm khi nhập khẩu vào EU. Về cách thức thực hiện, EU sẽ bán ra chứng chỉ CBAM (certificates) với mức giá tương đương theo chương trình ETS để người khai hải quan được cấp phép nhập khẩu các nhóm hàng đối tượng mua, sau đó nộp lại vào cuối năm tài chính (31/5 hàng năm) tương ứng với mức phát thải tính cho lượng hàng nhập khẩu vào EU trong năm đó (chứ không phải cho từng chuyến hàng).

Việc tính toán phát thải không chỉ dựa trên lời khai mà phải được xác minh bởi bên thứ ba được cơ quan CBAM của EU cấp phép. Nếu không được xác minh, nói chung EU sẽ dựa vào mức phát thải cao trong nội khối để quy ra. Trường hợp hàng hóa nhập khẩu đã phải trả giá phát thải ở nước sản xuất thì sẽ được khấu trừ tương ứng số chứng chỉ CBAM. Số lượng chứng chỉ CBAM phải nộp được giảm trừ tương đương với số lượng cấp phát miễn phí ETS trong EU (để tránh thể hiện phân biệt đối xử). Dự thảo cũng dự kiến giai đoạn chuyển tiếp 3 năm. Trong thời gian chuyển tiếp, EU sẽ vận dụng một cơ chế đơn giản hóa. Sau thời gian chuyển tiếp, EU mới áp dụng CBAM đầy đủ. Ngoài ra, EU có thể sẽ ký các thỏa thuận cân nhắc cơ chế định giá phát thải ở nước xuất xứ hàng hóa. 

Số tiền thu được từ bán chứng chỉ CBAM sẽ được đưa vào ngân sách của EU. Cơ quan CBAM của EU có thể yêu cầu nộp bảo lãnh trong trường hợp người khai hải quan mới hoặc chưa được tin tưởng. Mức phạt áp dụng trong trường hợp vi phạm gấp 3 lần giá trị bằng tiền chứng chỉ CBAM phải nộp (cộng với việc vẫn phải nộp đủ chứng chỉ CBAM). Vi phạm nhiều lần sẽ dẫn đến việc xóa tài khoản người khai hải quan được cấp phép. Theo kế hoạch của EU, CBAM sẽ được Nghị viện châu Âu và từng nước thành viên EU phê chuẩn để trở thành luật có hiệu lực chính thức toàn bộ khu vực EU. Thời gian này có thể kéo dài tới 2 năm. Bởi vậy, mốc có hiệu lực của CBAM có thể là năm 2023. Sau thời gian chuyển tiếp dự kiến 3 năm, CBAM sẽ vận hành đầy đủ từ năm 2026 để đạt mục tiêu cam kết cắt giảm phát thải của EU vào năm 2050.