Nội dung chính của Cơ chế Điều chỉnh Các-bon Biên giới (CBAM)

1. Tình hình thảo luận của EU

CBAM được đề xuất chính thức lần đầu tiên vào ngày 11 tháng 12 năm 2019 trong khuôn khổ Thỏa thuận Xanh của EU và được Nghị viện Châu Âu (EP) thông qua vào ngày 10 tháng 3 năm 2021.

Ngày 15 tháng 02 năm 2019, Uỷ ban châu Âu EC ban hành một Danh mục xác định các ngành và phân ngành được xem là có rủi ro rò rỉ carbon trong giai đoạn 2021-2030^[1]. Mức độ rủi ro của một ngành/phân ngành được xác định bằng chỉ số rò rỉ carbon (carbon leakage indicator) của nó. Chỉ số này chịu ảnh hưởng từ hai thành tố chính là (i) cường độ thương mại (trade intensity) của ngành/phân ngành đó với nước thứ ba (không thuộc EU), và (ii) cường độ phát thải (emission intensity) của ngành/phân ngành.

2. Các lĩnh vực bị điều chỉnh

Theo dự thảo CBAM, có 63 ngành và phân ngành được xem là có rủi ro rò rỉ carbon cao, tập trung vào các lĩnh vực sau: khai thác và chế biến khoáng sản, sản xuất và chế biến một số loại thực phẩm, sản xuất một số sản phẩm dệt may, hóa chất, xây dựng. Đây là các lĩnh vực dự kiến bị ảnh hưởng nhiều nhất khi CBAM đi vào triển khai.

Theo dự thảo triển khai CBAM được EU công bố ngày 14 tháng 7 năm 2021, trước mắt CBAM sẽ áp dụng với 5 nhóm hàng hóa là xi măng, điện, phân bón, sắt thép và nhôm khi nhập khẩu vào EU.

3. Quy trình thực hiện cơ chế CBAM

Về cách thức thực hiện, EU sẽ bán chứng chỉ CBAM (certificates) với mức giá tương đương theo chương trình ETS để người khai hải quan được cấp phép nhập khẩu các nhóm hàng đối tượng mua, sau đó nộp lại vào cuối năm tài chính (31/5 hàng năm) tương ứng với mức phát thải tính cho lượng hàng nhập khẩu vào EU trong năm đó (chứ không phải cho từng chuyến hàng).

Việc tính toán phát thải không chỉ dựa trên lời khai mà phải được xác minh bởi bên thứ ba được cơ quan CBAM của EU cấp phép. Nếu không được xác minh, nói chung EU sẽ dựa vào mức phát thải cao trong nội khối để quy ra. Trường hợp hàng hóa nhập khẩu đã phải trả giá phát thải ở nước sản xuất thì sẽ được khấu trừ tương ứng số chứng chỉ CBAM. Số lượng chứng chỉ CBAM phải nộp được giảm trừ tương đương với số lượng cấp phát miễn phí ETS trong EU (để tránh thể hiện phân biệt đối xử). Dự thảo cũng dự kiến giai đoạn chuyển tiếp 3 năm. Trong thời gian chuyển tiếp, EU sẽ vận dụng một cơ chế đơn giản hóa. Sau thời gian chuyển tiếp, EU mới áp dụng CBAM đầy đủ. Ngoài ra, EU có thể sẽ ký các thỏa thuận cân nhắc cơ chế định giá phát thải ở nước xuất xứ hàng hóa. 

Số tiền thu được từ bán chứng chỉ CBAM sẽ được đưa vào ngân sách của EU. Cơ quan CBAM của EU có thể yêu cầu nộp bảo lãnh trong trường hợp người khai hải quan mới hoặc chưa được tin tưởng. Mức phạt áp dụng trong trường hợp vi phạm gấp 3 lần giá trị bằng tiền chứng chỉ CBAM phải nộp (cộng với việc vẫn phải nộp đủ chứng chỉ CBAM). Vi phạm nhiều lần sẽ dẫn đến việc xóa tài khoản người khai hải quan được cấp phép.

Hình 1: Minh hoạ quy trình triển khai cơ chế CBAM (Nguồn: https://climatalk.org/)

Ngày 22 tháng 6 năm 2022, Nghị viện châu Âu EP đã thông qua cách tiếp cận chung đối với CBAM gồm một số điểm chính sau:

• Mở rộng phạm vi các mặt hàng chịu diện điều chỉnh của CBAM, bao gồm cả một số sản phẩm như hoá chất hữu cơ, nhựa, hydro, amoniac;
• Mở rộng nội hàm về phạm vi phát thải: theo đó, việc tính toán phát thải của sản phẩm bao gồm cả phát thải trực tiếp và phát thải gián tiếp (ví dụ điện năng được sử dụng trong quá trình sản xuất sản phẩm đó);
• Kéo dài thời gian chuyển tiếp: Giai đoạn chuyển tiếp CBAM sẽ vẫn bắt đầu từ ngày 1 tháng 1 năm 2023, nhưng sẽ kết thúc vào ngày 1 tháng 1 năm 2027 (thay vì ngày 1 tháng 1 năm 2025/6 do EC đề xuất trước đó);
• Thực thi đầy đủ (full implementation) cơ chế này sớm hơn dự kiến, cụ thể là năm 2032 (tức là sớm hơn 03 năm so với đề xuất của EC);
• Cơ quan CBAM cấp trung ương (central authority): sẽ có một cơ quan duy nhất của EU chịu trách nhiệm thực hiện CBAM thay cho các cơ quan quản lý ở từng quốc gia thành viên EU;
• Hỗ trợ tài chính cho các nước LDCs: Doanh thu tạo ra từ việc bán chứng chỉ CBAM nên được phân bổ cho ngân sách của EU và sau đó EU phải cung cấp hỗ trợ tài chính, ít nhất là giá trị tài chính tương đương với doanh thu được tạo ra từ việc bán chứng chỉ CBAM, để hỗ trợ các nỗ lực của các nước LDCs nhằm khử carbon trong các ngành sản xuất của họ.

Việc đàm phán và cho ý kiến đối với dự thảo luật nói trên dự kiến kết thúc vào cuối năm 2022.