Bài viết phân tích cảnh báo các mặt hàng xuất khẩu sang các thị trường đối tác FTA thế hệ mới có nguy cơ bị áp dụng biện pháp chống lẩn tránh, gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp hoặc biện pháp PVTM (Quý III)

Thứ Sáu, 27/10/2023

Phân tích cảnh báo nguy cơ bị áp dụng biện pháp PVTM đối với mặt hàng lốp xe tải, xe khách của Việt Nam sang EU (quý 3/2022)

1. Tình hình xuất khẩu mặt hàng lốp xe tải, xe khách của Việt Nam sang EU Quý III năm 2022

Theo số liệu của cơ quan thống kê châu Âu, xuất khẩu mặt hàng lốp xe tải, xe khách của Việt Nam sang EU trong Quý III năm 2022 đạt 56.769 nghìn Euro. Theo đó, trong Quý III năm 2022, xuất khẩu mặt hàng lốp xe tải, xe khách của Việt Nam sang EU tăng cả về lượng và giá trị (tăng 127,6 % về giá trị so với cùng kì năm trước).

Đvt: nghìn Euro

Tháng 7 năm 2022, Việt Nam đã xuất khẩu 21.152 nghìn Euro mặt hàng lốp xe tải, xe khách sang thị trường EU, tăng 159,8% so với tháng 7 năm 2021. Tháng 8 năm 2022, lượng xuất khẩu lốp xe tải, xe khách của Việt Nam sang EU tăng đột biến, lên 19.758 nghìn Euro, tăng 181,2 % so với lượng xuất khẩu tháng 8 năm 2021. Tháng 9, xuất khẩu lốp xe tải, xe khách của Việt Nam sang EU giảm so với tháng 8 năm 2022, đạt 15.859 nghìn Euro, tăng 62,5% so với tháng 9 năm ngoái.

Biểu đồ 2: Giá xuất khẩu lốp xe tải, xe khách theo tháng của Việt Nam sang EU từ tháng 6 năm 2021 đến tháng 9 năm 2022

Đơn vị: nghìn Euro

Nguồn: Tính toán từ số liệu Eurostat

Giá xuất khẩu lốp xe tải, xe khách trung bình của Việt Nam sang EU từ tháng 6 đến tháng 8 năm 2021 dao động từ 7026 nghìn Euro đến 11.038 nghìn Euro. Tuy nhiên trong tháng 10 và tháng 11 năm 2021, giá xuất khẩu lốp xe tải, xe khách trung bình của Việt Nam sang EU tăng mạnh, lên tới 11.038 nghìn Euro. Từ tháng 11 năm 2021 đến tháng 12 năm 2022, giá xuất khẩu lốp xe tải, xe khách trung bình của Việt Nam sang EU giảm nhẹ. Từ các tháng 2 năm 2022 đến tháng 6 năm 2022, kim ngạch xuất khẩu sang EU tăng liên tục, đỉnh điểm tháng 6 năm 2022, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam đạt tới 2,3 triệu Euro. Sau đó từ tháng 7  đến tháng 9 năm 2022, kim ngạch xuất khẩu lốp xe tải, xe khách trung bình sang EU của Việt Nam giảm đột ngột xuống còn 18.923 Euro/tháng. Tháng 7/2022, giá xuất khẩu lốp xe tải, xe khách trung bình của Việt Nam sang EU giảm còn 2,1 triệu Euro so với tháng trước. Tháng 8/2022, giá xuất khẩu lốp xe tải, xe khách trung bình của Việt Nam sang EU giảm tiếp còn 1,9 triệu Euro. Tháng 9/2022, giá xuất khẩu lốp xe tải, xe khách trung bình của Việt Nam sang EU giảm còn 1,5 triệu Euro.

2. Cập nhật tình hình thị trường lốp xe tải, xe khách EU trong năm 2022 và tiềm năng của ngành

Quy mô thị trường lốp xe châu Âu đạt 416 triệu chiếc vào năm 2021. Trong tương lai, Tập đoàn IMARC dự kiến thị trường sẽ đạt 488,7 triệu chiếc vào năm 2027, cho thấy tốc độ tăng trưởng (CAGR) là 2,9% trong giai đoạn 2022-2027.

Thị trường lốp xe châu Âu được dự đoán sẽ tăng trưởng với tốc độ là 3,84% trong giai đoạn dự báo, 2023-2027, để đạt được giá trị thị trường là 57.300,78 triệu USD vào năm 2027. Sự tăng trưởng của thị trường chủ yếu được thúc đẩy bởi doanh số bán ô tô ngày càng tăng ở các nước châu Âu. Số lượng ô tô chở khách và phương tiện thương mại hạng nhẹ ngày càng tăng để vận chuyển thường xuyên và đi lại tiếp tục thúc đẩy sự phát triển của thị trường lốp xe châu Âu trong 5 năm tới. Hơn nữa, nhu cầu thay thế lốp xe cá nhân tăng cao cũng hỗ trợ sự phát triển của Thị trường lốp xe châu Âu cho đến năm 2027. 

Các ngành công nghiệp sử dụng cuối như công nghiệp nông nghiệp, công nghiệp xây dựng, công nghiệp hậu cần, v.v., sử dụng máy kéo, xe tải, xe thương mại sẽ hỗ trợ sự phát triển của thị trường lốp xe châu Âu trong 5 năm tới. Nhu cầu về lốp xe cũng tăng lên do điều kiện thời tiết bất lợi, các luồng không khí di chuyển thất thường trên Đại Tây Dương, thời tiết lạnh giá và mùa xuân ẩm ướt làm tăng nhu cầu về lốp xe, qua đó chứng minh sự tăng trưởng của lốp xe Châu Âu Thị trường trong những năm dự báo. 

Hơn nữa, việc tăng cường sử dụng lốp xe xanh, với các sản phẩm thân thiện môi trường đáp ứng các quy định nghiêm ngặt về lốp xe và tiêu chuẩn công nghiệp ô tô, cũng hỗ trợ sự phát triển của thị trường lốp xe châu Âu trong giai đoạn dự báo. Thị trường lốp xe châu Âu được phân chia theo loại xe, loại nhu cầu, loại cấu tạo lốp, kích thước vành, kênh bán hàng, phân tích quốc gia và bối cảnh cạnh tranh. 

Thị trường được phân chia theo loại phương tiện gồm ô tô chở khách, xe thương mại hạng nhẹ, xe thương mại hạng trung và hạng nặng, xe hai bánh và OTR. Xe du lịch chiếm thị phần doanh thu lớn nhất trên thị trường và chiếm lĩnh phân khúc thị trường trong 5 năm tới nhờ doanh số bán xe du lịch ngày càng tăng. Nhu cầu về phương tiện cá nhân tăng cao và nhu cầu ngày càng tăng đối với các bộ phận thay thế của phương tiện càng tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của phân khúc này cùng với thị trường lốp xe châu Âu trong 5 năm tới.

Sự tăng trưởng của thị trường được cho là do sự phát triển mạnh mẽ của ngành công nghiệp ô tô châu Âu cũng như sự gia tăng tỷ lệ thay thế lốp xe do tuổi thọ của các phương tiện được sử dụng cao hơn, nhu cầu ngày càng tăng của người tiêu dùng đối với lốp xe hiệu suất cực cao với độ bền và độ tin cậy cao. Hơn nữa, nhu cầu ngày càng tăng đối với lốp ô tô có khả năng chống đâm thủng thành bên tăng lên và lớp đệm thiết kế cao để chống sốc trên đường cũng đã thúc đẩy sự tăng trưởng của thị trường trong khu vực.

3. Cảnh báo và khuyến nghị

3.1. Điều chỉnh chung về chính sách phòng vệ với mặt hàng xe đạp điện: 

    Vào năm 2017, EC đã tiến hành điều tra chống trợ cấp và chống bán phá giá đối với lốp xe tải/ khách nhập khẩu từ Trung Quốc. Trong các cuộc điều tra năm 2017, Ủy ban đã xác định rằng các nhà sản xuất lốp xe tải/ khách của EU bị thiệt hại đáng kể hoặc bị đe dọa gây ra thiệt hại đáng kể hoặc ngăn cản sự hình thành của ngành sản xuất trong nước vì lý do nhập khẩu mặt hàng này từ Trung Quốc với giá bán thấp hơn giá hàng hóa tương tự được bán ở nước xuất khẩu. 

    Ngày 30 tháng 06 năm 2017, EC tiếp nhận đơn kiện chống bán phá giá từ đại diện các nhà sản xuất lốp xe tải/ khách trong nước, nguyên đơn cáo buộc rằng các sản phẩm nhập khẩu từ Trung Quốc có hành vi bán phá giá và các nhà xuất khẩu nước này được nhận trợ cấp từ phía Chính phủ, gây ra thiệt hại nghiêm trọng tới các nhà sản xuất trong nước. Sau đó, ngày 11 tháng 08 năm 2017, EC đã đưa ra quyết định khởi xướng điều tra về cuộc điều tra áp dụng biện pháp chống bán phá giá lốp xe tải/ khách nhập khẩu từ Trung Quốc. Đến ngày 14 tháng 10 năm 2017, EC tiếp tục thông báo khởi xướng điều tra chống trợ cấp đối với mặt hàng này của Trung Quốc. Dựa vào luật pháp của EU, EC xác định theo Đạo luật thuế quan năm 1930 thì một số ngành sản xuất lốp xe tải/ khách ở EU bị thiệt hại nghiêm trọng bởi lý do nhập khẩu lốp xe tải/khách từ Trung Quốc, được quy định trong các phân nhóm 4011209000, 4012120000 của Biểu thuế quan hài hòa (Harmonized Tariff Schedule – HTS), đã được EC điều tra là bán với giá thấp hơn giá thị trường ở EU và được chính phủ Trung Quốc trợ cấp.  

EC đưa ra khung thời gian của cuộc điều tra:

    Biên độ trợ cấp, biên độ bán phá giá và mức thuế áp dụng được EU xác định trong cuộc điều tra. 

Bảng 1: Biên độ trợ cấp, biên độ bán phá giá và mức thuế áp dụng được EU đưa ra đối với các doanh nghiệp xuất khẩu Trung Quốc

    Theo đó, bên phía EU xác định các công ty của Trung Quốc hiện đang bán các sản phẩm lốp xe tải/khách ở mức giá thấp hơn thị trường từ 56,8% đến 106,7%, đồng thời mức trợ giá Chính phủ Trung Quốc đang dành cho các nhà sản xuất mặt hàng này từ 2,06% đến 51,08% và EC sẽ áp đặt thuế ở mức tương ứng với các mức được định như trên.

2. Cảnh báo với sản phẩm lốp xe tải, xe khách từ Việt Nam

Hiện nay, chưa ghi nhận thông tin nghi vấn hay điều tra doanh nghiệp Trung Quốc có hành vi vi phạm lệnh áp thuế đối với mặt hàng lốp xe tải/khách, vì vậy, chưa thể khẳng định các nhà sản xuất, xuất khẩu Trung Quốc lẩn tránh thuế bằng cách xuất khẩu sang Việt Nam rồi sau đó xuất sang EU dưới xuất xứ từ Việt Nam. Bên cạnh đó, chưa ghi nhận cảnh báo từ thương vụ, từ EU, từ hiệp hội ngành sản xuất săm lốp trong nước nên hiện tại cần phải theo dõi và cập nhật thêm. Tuy nhiên, khi nhận thấy kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam tăng mạnh, đặc biệt sau khi Trung Quốc bị tiến hành điều tra và áp thuế chống bán phá thì Bộ Công Thương cần chú ý mặt hàng này hơn, trong khi đó trong bối cảnh tình hình lẩn tránh phòng vệ thương mại nói chung và lẩn tránh thuế nó riêng đang ngày càng gia tăng, đặc biệt là đối với hàng hoá có nguồn gốc từ Trung Quốc.

Trong quí III, khi dịch COVID-19 được đẩy lùi trên cả nước không còn gây cản trở sự phục hồi của các hoạt động sản xuất kinh doanh và nền kinh tế. Tại Việt Nam, ngành săm lốp bắt đầu phục hồi sau đại dịch nhờ thị trường xuất khẩu được mở rộng và thị trường tiêu thụ ô tô trong nước tăng vọt. Bên cạnh đó, việc lốp từ Trung Quốc gặp khó khăn trong xuất khẩu vào Mỹ vì xung đột thương mại đã tạo cơ hội cho các quốc gia khác mở rộng kênh phân phối, trong đó có Việt Nam. Theo thống kê của Hiệp hội ôtô Việt Nam (VAMA), tổng doanh số bán của toàn thị trường Việt Nam trong 9 tháng đầu năm đạt hơn 296,403 xe, tăng hơn 117,758 xe so với cùng kỳ năm 2021 (178,645 xe). Trong đó, doanh số bán hàng của xe lắp ráp trong nước tăng 46%, xe nhập khẩu tăng 78%. Ngành sản xuất săm lốp ô tô là ngành phụ trợ cho ngành công nghiệp ô tô. Vì vậy, thị trường tiêu thụ ô tô phục hồi cũng là một bước đệm quan trọng thúc đẩy sự phát triển của những ngành phụ trợ công nghiệp cao su, săm lốp trong năm 2022. Báo cáo tình hình kinh doanh của 3 doanh nghiệp lớn trong lĩnh vực sản xuất săm lốp trong nước bao gồm CTCP Cao Su Sao Vàng, CTCP Công nghiệp Cao su Miền Nam và CTCP Cao su Đà Nẵng đều cho thấy những tín hiệu khả quan trong những tháng đầu năm. Theo các chuyên gia nhận định, ngoài tác động tiêu cực của dịch Covid-19 thì giá nguyên vật liệu đầu vào (gồm cao su thiên nhiên và các loại nguyên vật liệu khác) tiếp tục xu hướng tăng cao là một vấn đề lớn của doanh nghiệp. Điều này khiến chi phí sản xuất tăng trong khi giá bán chưa thể tăng lên tương ứng. Các chuyên gia cũng cho biết một lợi thế nữa cho sản phẩm lốp xe của Việt Nam là giữa EU và nước ta có các mặt hàng xuất khẩu mang tính bổ sung cho nhau, không cạnh tranh trực tiếp với nhau. Do đó, với những lợi thế mà EVFTA mang lại, cơ hội để ngành săm lốp Việt Nam xuất khẩu sang thị trường châu Âu là rất lớn. 

Đồng thời sự tăng đột biến trong xuất khẩu mặt hàng lốp xe tải/ khách của Việt Nam sang EU cũng như là việc Việt Nam nhập khẩu giá trị lớn lốp xe tải/ khách từ Trung Quốc là yếu tố dẫn tới các quan ngại cho các doanh nghiệp đang sản xuất mặt hàng này trong nước, vì sẽ dẫn đến tình trạng gian lận xuất xứ đối với lốp xe tải/ khách Trung Quốc. 

Nhiều doanh nghiệp trong nước đã có ý kiến cảnh báo trong năm 2018, các công ty Trung Quốc đã đầu tư tràn lan sang Việt Nam để sản xuất xuất khẩu lốp xe tải/ khách sang EU nói chung và các mặt hàng khác nói riêng. Điều này dẫn đến các một số nguy cơ đáng lo ngại đối với doanh nghiệp trong nước.

Mặc dù kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam không quá lớn và không có tăng trưởng đột biến, tuy nhiên qua công tác kiểm tra, cơ quan chức năng đã phát hiện có trường hợp doanh nghiệp Việt Nam sử dụng dịch vụ của công ty có chức năng giám định để chứng nhận hàng hóa là lốp xe tải/ khách có xuất xứ tại Việt Nam và cấp giấy chứng nhận có hình thức tương tự như giấy chứng nhận xuất xứ do cơ quan có thẩm quyền phát hành tuy giấy chứng nhận này không có giá trị pháp lý đối với cơ quan có thẩm quyền của nước nhập khẩu.

Trong thời gian qua, với chủ trương kiên quyết ngăn chặn, xử lý nghiêm các hành vi gian lận xuất xứ, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Công Thương, Bộ Tài chính, Bộ Công an và các bộ, ngành liên quan triển khai quyết liệt nhiều hoạt động, biện pháp cụ thể, qua đó đã phát hiện, xử lý kịp thời nhiều trường hợp vi phạm. Trong đó, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 824/QĐ-TTg ngày 04 tháng 7 năm 2020 phê duyệt Đề án tăng cường quản lý nhà nước về chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ. Ngày 31 tháng 12 năm 2020, Chính phủ tiếp tục ban hành Nghị quyết số 119/NQ-CP về một số biện pháp cấp bách nhằm tăng cường quản lý nhà nước về chống gian lận xuất xứ, chuyển tải hàng hóa bấp hợp pháp. Tuy nhiên, trước những diễn biến phức tạp của tình hình thương mại quốc tế, đặc biệt là xung đột thương mại EU-Trung Quốc, sự điều chỉnh chính sách của một số quốc gia đối tác lớn trong thời gian gần đây, cần có những giải pháp đồng hồ, hiệu quả để tăng cường quản lý nhà nước về ngăn chặn gian lận xuất xứ và chuyển tại bất hợp pháp nhằm phát triển bền vững xuất khẩu, nhập khẩu của ta góp phần bảo vệ và thúc đẩy phát triển sản xuất kinh doanh trong những ngành, lĩnh vực liên quan.