Phân tích cảnh báo nguy cơ bị áp dụng biện pháp PVTM đối với mặt hàng thép của Việt Nam sang EU (quý 3/2022)
Thứ Sáu, 27/10/2023
1. Tình hình xuất khẩu thép và sản phẩm từ sắt thép của Việt Nam sang EU quý 3/2022 và 9 tháng đầu năm 2022
Theo tính toán từ số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan, trong quý 3/2022 xuất khẩu sắt thép các loại của Việt nam sang EU đạt 173,7 nghìn tấn, trị giá 177,7 triệu USD, giảm mạnh cả về lượng và trị giá so với quý 2/2022.
Tính chung quý 9 tháng đầu năm 2022, xuất khẩu sắt thép các loại sang EU 27 đạt 1.071.386 tấn, trị giá 1,259 tỷ USD, giảm 12,92 về lượng và 6,42% về trị giá so với 9 tháng đầu năm 2021. Phần lớn mức sụt giảm này là do sự sụt giảm trong quý 3/2022.
Biểu đồ: Lượng xuất khẩu sắt thép của Việt Nam sang EU-27
từ tháng 01/2021-9/2022
(đvt: tấn)
Nguồn: Tính toán từ số liệu thống kê Hải quan Việt Nam
Bảng: Lượng, giá và trị giá xuất khẩu sắt thép các loại sang EU trong 9 tháng đầu năm 2022
Nguồn: Tính toán từ số liệu thống kê Hải quan
Giá thép xuất khẩu trung bình tháng sang EU đã sụt giảm mạnh trong tháng 9/2022, giảm 55,72% so với tháng liền trước và giảm 45,28% so với tháng 9/2021.
Giá xuất khẩu sắt thép trung bình sang EU 9 tháng đầu năm 2022 đạt khoảng 1.175,12 USD/tấn, tăng 7,46% so với 9 tháng đầu năm 2021, mức giá trung bình 9 tháng bị kéo tụt xuống so với mặt bằng của nửa đầu năm 2022 do diễn biến giá bất lợi trong quý 3/2022 so với quý 2/2022.
Biểu đồ: Giá xuất khẩu sắt thép trung bình theo tháng của Việt Nam sang EU, giai đoạn từ tháng 1/2021-9/2022
Nguồn: Tính toán từ số liệu thống kê Hải quan
2. Cập nhật tình hình thị trường thép EU trong quý 2/2022
Về sản xuất:
Sản xuất thép ở EU đã kéo dài đà giảm từ tháng 4/2022, xuống 11,7 triệu tấn vào tháng 7/2022 và tiếp tục giảm sâu xuống còn 9,7 triệu tấn vào tháng 8/2022. Tình hình sản xuất trong tháng 9/2022 cũng không có dấu hiệu được cải thiện do kinh tế suy giảm nói chung và thiếu hụt nguồn cung năng lượng ảnh hưởng trực tiếp đến các nhà máy thép.
Biểu đồ: Sản xuất thép của EU, hàng tháng năm 2021-2022
Đvt: triệu tấn
Nguồn: Hiệp hội Thép thế giới
Sản xuất thép nhiều khả năng sẽ tiếp tục gặp khó khăn và sản lượng sẽ tiếp tục sụt giảm khi các nhà sản xuất tại EU đang phải cắt giảm sản xuất:
Nhà sản xuất thép lớn nhất châu Âu, ArcelorMittal ngày 29 tháng 9 năm 2022 đã xác nhận với S&P Global Commodity Insights về việc đóng cửa tạm thời một số lò cao của mình ở Pháp, Ba Lan, Tây Ban Nha và Đức do diễn biến bất lợi trên thị trường thép EU.
Vào ngày 29 tháng 9 năm 2022, ArcelorMittal đã ngừng hoạt động của Lò cao A ở nhà máy với công suất 4,5 triệu tấn / năm của mình ở Gijon, Tây Ban Nha. Lý do được đưa ra là do áp lực cạnh tranh mạnh mẽ từ hàng nhập khẩu và nhu cầu trên thị trường EU giảm.
Động thái này diễn ra sau khi họ trì hoãn việc khởi động lại lò điện hồ quang công suất 2 triệu tấn / năm tại Sestao, Tây Ban Nha, sau khi kết thúc bảo trì vào tháng 8/2022.
Lò cao số 3 của công ty ở Ba Lan cũng sẽ ngừng hoạt động vào khoảng thời gian từ tuần đầu tiên đến ngày 10 của tháng 10 năm 2022. Trước đó, công ty đã thông báo về việc tạm ngừng hoạt động tại BF, nơi có tổng công suất 2,2 triệu tấn thép thô, từ cuối tháng 9/2022. Công ty cũng đã đóng cửa vĩnh viễn lò cao tại nhà máy Krakow vào năm 2020.
Tại Pháp, ArcelorMittal đã ngừng sản xuất tại BF3 kể từ ngày 19 tháng 9 năm 2022. Vào đầu tháng 9/2022, ArcelorMittal cũng cho biết họ sẽ đóng cửa một trong hai lò cao tại nhà máy thép dẹt Bremen ở Đức vào cuối tháng 9/2022. Hai lò cao tại Bremen có tổng công suất là 3,8 triệu tấn / năm.
Nhu cầu và giá tiếp tục giảm
Nhu cầu thép nhập khẩu của châu Âu đã tăng đáng kể kể từ cuối tháng 8 năm 2022. Nguyên nhân là do giá các nguồn năng lượng cao, do đó giá thành sản phẩm tăng khiến sản xuất tại EU không còn lợi thế cạnh tranh về chi phí.
Trong khi đó, ở phía đầu ra, giá không điều chỉnh kịp tăng theo chi phí sản xuất vì sức cầu yếu. Giá thép cuộn cán nguội và mạ kẽm nhúng nóng của châu Âu đã giảm xuống mức thấp trong bối cảnh nhu cầu thị trường yếu.
Một số nhà máy ở châu Âu đã sẵn sàng giảm giá cho các sản phẩm thép dẹt trước tình trạng các đơn đặt hàng giảm sút, nhưng thực tiễn cuối tháng 9/2022 cho thấy giá giảm chưa đủ để “khích lệ” người mua tham gia giao dịch.
+ Giá chào bán CRC ở mức 865 Euro (tương đương 840 USD) / tấn giao và HDG ở mức 885 Euro / tấn giao trên khắp châu Âu. Trước đó vào giữa tháng 9/2022, giá chào ở mức 910 Euro / tấn đối với CRC và 930 Euro/ tấn đối với HDG.
+ Trong khi đó, nhu cầu thấp đã khiến quan điểm của phía người mua về giá thậm chí còn thấp hơn cả mức chủ động giảm giá chào của các nhà cung ứng, ví dụ chỉ ở mức 810 Euro / tấn đối với CRC và 830 Euro/ tấn đối với HDG.
Sản xuất cả CRC và HDG đều rất tiêu tốn năng lượng nên nhìn chung, các nhà sản xuất không thể linh hoạt trong việc chào hàng trong bối cảnh giá năng lượng cao và khan hiếm như hiện nay. Do đó, một số nhà sản xuất muốn rút hoàn toàn các chào hàng CRC và HDG cho thị trường tháng 10/2022.
Thị trường thép tại Pháp:
Thị trường thép cây của Pháp tiếp tục trì trệ, với nhu cầu yếu từ cả người dùng cuối và nhà phân phối, và lĩnh vực xây dựng đang chậm lại.
Các nhà sản xuất thép trong nước tiếp tục ngừng hoạt động vài ngày mỗi tuần và được cho là có lượng tồn kho tương đối cao. Tuy nhiên, việc cắt giảm sản lượng không làm giảm bớt tình trạng dư thừa cung trên thị trường, vì tiêu thụ thấp và doanh số bán thấp, cả ở miền Bắc và miền Nam của đất nước. Kế hoạch sản xuất cũng thay đổi liên tục, theo giá gas và điện hàng ngày.
Các nhà phân phối cho biết thị trường không chắc chắn tiếp tục ảnh hưởng đến lĩnh vực xây dựng khu dân cư tư nhân. Một số dự án mới đang phải tạm dừng do giá nguyên liệu đầu vào quá cao. Phía những người mua thép cây nhìn chung vẫn có tâm lý chờ đợi “tín hiệu chắc chắn” hơn của thị trường khi mùa đông đang đến dần.
Các hợp đồng thép cây nội địa của Pháp hầu hết ổn định vào tháng 9/2022 ở mức trung bình 880-910 euro / tấn (853-882 USD) xuất xưởng, bao gồm cả phí phụ trội. Giá thậm chí có thể thấp hơn một chút với các nguồn cung nhỏ, đặc biệt là ở miền nam nước Pháp, đến từ các nhà sản xuất Tây Ban Nha và Ý.
Thị trường thép tại Đức:
Trong khi đó, hoạt động mua trên thị trường thép cây của Đức cũng chững lại sau khi nhiều nhà phân phối lấp đầy hàng tồn kho cho đến cuối tháng 10/2022. Sau đợt mua vào với giá cơ bản mùa hè là 750-800 euro / tấn, các nhà máy bắt đầu báo giá ở mức chắc chắn trên 800 euro / tấn.
Các nhà sản xuất và kinh doanh thép của Đức dự kiến giá sẽ tiếp tục giảm trong tháng 10/2022 do nhu cầu yếu:
Theo dữ liệu từ cuộc khảo sát tâm lý kinh doanh trong ngành thép hàng tháng của S&P Global Commodity Insights, các thương nhân và nhà sản xuất thép hầu như đều giảm giá, với chỉ số tháng 10/2022 ở mức 41 điểm, giảm so với 75 điểm trong tháng 9/2022.
Giá thép được kỳ vọng sẽ giảm xuống và các nhà kinh doanh bi quan hơn về xu hướng giá trong ngắn hạn với chỉ số giá theo kỳ vọng của các nhà kinh doanh ở mức 40 điểm so với 75 điểm của tháng 9/2022. Chỉ số dành cho các nhà sản xuất cũng giảm mạnh còn mức 42 điểm trong tháng 10/2022 so với 75 điểm trong tháng 9/2022.
Về triển vọng thị trường thép EU trong trung hạn:
Những yếu tố bất lợi cả về phía cung và phía cầu có thể khiến thị trường thép EU giảm với tốc độ CAGR là -3,03% trong giai đoạn 2022-2026, dự kiến đạt đạt 99,4 tỷ USD vào năm 2026.
Các yếu tố hỗ trợ như tăng trưởng sản xuất ô tô, sử dụng các thiết bị gia dụng chính ngày càng tăng, doanh số bán thiết bị xây dựng & hạng nặng tăng nhanh, nhu cầu về thép thành phẩm tăng nhanh sẽ góp phần tạo ra giá trị thị trường. Tuy nhiên, biến động giá đầu vào và các biện pháp kiểm soát lạm phát là những thách thức mà thị trường phải đối mặt.
Một số xu hướng đáng chú ý có thể là vai trò mới của thép trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, tiêu thụ thép điện trong chế tạo máy biến áp & động cơ. Xu hướng phát triển bền vững hay còn gọi là “xanh hóa” ngành thép cũng sẽ tác động lớn đến thị trường thép EU trong những năm tới.
Thị trường thép EU có tính tập trung cao, với một số công ty lớn nắm giữa thị phần chính. Điều này là do tầm quan trọng của mô hình kinh tế theo quy mô tạo ra lợi thế cạnh tranh lớn về chi phí cho các công ty lớn có ảnh hưởng cao trên thị trường. Tuy nhiên, do thị trường thép vẫn có tính chu kỳ cao nên các nhà sản xuất tại EU cũng phải chịu áp lực cạnh tranh gay gắt từ bên ngoài.
Những thách thức chính mà các nhà sản xuất thép EU phải đối mặt bao gồm: biến động thị trường, trung tâm nhu cầu dịch chuyển, chuỗi cung ứng phức tạp, năng suất và hiệu quả giảm do chi phí sản xuất ngày càng khó dự báo. Thị trường cũng bị ảnh hưởng bởi các điều kiện kinh tế chung và thay đổi trong các ngành tiêu dùng cuối cùng, bao gồm các ngành công nghiệp ô tô, thiết bị, xây dựng và năng lượng. Khi các ngành này trải qua thời kỳ suy thoái, thị trường thép thường đi theo xu hướng đó.
Các công ty chủ chốt như ArcelorMittal, Thyssenkrupp, Salzgitter AG, Acerinox, Aperam và Tata Steel Europe hiện đóng góp chính cho sản xuất thép tại EU, nhưng các công ty vừa và nhỏ cũng cố gắng nâng tiếng nói của mình trong ngành thép. Ngoài ra, với xu hướng tăng tỷ trọng thép nhập khẩu, các công ty quốc tế có khả năng thiết lập thị phần lớn hơn trên thị trường thép EU trong những năm tới.
3. Cảnh báo và khuyến nghị
3.1. Điều chỉnh chung về chính sách phòng vệ với sản phẩm thép:
Xu hướng bảo hộ sẽ gia tăng:
Ngày 20/9/2022, Ủy ban châu Âu (EC) đã công bố Báo cáo thường niên về các hoạt động phòng vệ thương mại của EU năm 2021. Báo cáo kết luận rằng: “462.000 việc làm của EU đã được bảo vệ trực tiếp bởi các biện pháp thương mại của EU vào năm 2021 trong các lĩnh vực sản xuất chính của EU như nhôm, thép, gốm sứ và công nghệ xanh. Điều này cho thấy các biện pháp của EU có hiệu quả trong việc bảo vệ các nhà sản xuất EU trước các hành vi thương mại quốc tế không công bằng”.
Phó Chủ tịch Điều hành kiêm Ủy viên Thương mại của Ủy ban châu Âu, Valdis Dombrovskis khẳng định: “Bảo vệ các nhà sản xuất và công nhân châu Âu trước những thiệt hại do những người không tuân thủ các quy tắc thương mại gây ra là điều cần thiết. Đảm bảo thương mại công bằng quan trọng hơn bao giờ hết trong môi trường toàn cầu đầy thách thức ngày nay và khi an ninh nguồn cung bị đe dọa. EC không thể cho phép hàng nhập khẩu bị bán phá giá hoặc được trợ cấp gây thiệt hại cho ngành công nghiệp của EU. Đây là lý do tại sao việc thực thi hiệu quả các biện pháp phòng vệ thương mại vẫn là ưu tiên hàng đầu của Ủy ban châu Âu ”.
Bằng cách chống nhập khẩu không công bằng các sản phẩm quan trọng đối với năng lượng tái tạo hoặc chuỗi giá trị kỹ thuật số, chẳng hạn như các thành phần tháp gió hoặc sợi quang học, các biện pháp thương mại của EU khuyến khích đầu tư vào sản xuất và nghiên cứu & phát triển hiện đại đều rất quan trọng để duy trì nguồn cung, tăng trưởng, ổn định việc làm và doanh thu trong các ngành công nghiệp này ở Châu Âu. Các biện pháp phòng vệ thương mại cũng được cho là sẽ đóng góp tích cực vào việc thực thi “Thỏa thuận Xanh Châu Âu” và “Chương trình Nghị sự Kỹ thuật số cho Châu Âu”.
Báo cáo thường niên về các hoạt động phòng vệ thương mại mà EC mới phát hành cũng cho thấy EU đã tăng cường nỗ lực giám sát để xác định và xử phạt các trường hợp trốn thuế nhập khẩu, gồm cả thuế thông thường và thuế phòng vệ thương mại, tự vệ thương mại, đặc biệt là thông qua hành vi gian lận xuất xứ hoặc gian lận mã hàng. Khi các trường hợp này được phát hiện, EC đã có hành động quyết định thông qua các biện pháp chống gian lận.
Đồng thời EC cũng đã cải thiện các biện pháp hỗ trợ các nhà sản xuất và xuất khẩu của EU trong việc giải quyết các biện pháp phòng vệ thương mại phi lý hoặc không công bằng mà các nước thứ ba áp đặt lên hàng hóa của EU.
Có 163 biện pháp phòng vệ thương mại dứt khoát có hiệu lực ở EU vào cuối năm 2021, phần lớn là các biện pháp chống bán phá giá. EC đã khởi xướng 14 cuộc điều tra mới vào năm 2021, bao gồm 11 cuộc điều tra chống bán phá giá và 3 cuộc điều tra chống trợ cấp.
Báo cáo thường niên cũng liệt kê các hoạt động phòng vệ thương mại của Ủy ban trong năm 2021, tóm tắt một số vụ việc và các phán quyết của tòa án liên quan đến phòng vệ thương mại, cũng như nêu chi tiết về một số vụ việc của nước thứ ba mà EC đã theo dõi trong năm.
Ủy ban cũng thực hiện các khuyến nghị còn lại từ Tòa án Kiểm toán Châu Âu từ năm 2020, đặc biệt là về truyền thông và nâng cao nhận thức của các bên liên quan (đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ) về mục đích và việc sử dụng các công cụ phòng vệ thương mại.
Đối với ngành thép, trong khuôn khổ cuộc họp bất thường của Hội đồng Năng lượng, ngành công nghiệp thép châu Âu kêu gọi các nhà hoạch định chính sách của EU bổ sung các biện pháp hỗ trợ ngay lập tức để ứng phó với giá năng lượng cao, bởi áp lực chi phí các ngành sử dụng nhiều năng lượng đang làm suy giảm năng lực cạnh tranh quốc tế của họ, thậm chí “đánh mất thị phần trên sân nhà”.
Theo Hiệp hội Thép châu Âu (Eurofer), giá điện và khí đốt tăng mạnh do căng thẳng với EU đã “đe dọa” đến khả năng sản xuất thép ở châu Âu, trong khi các nhà sản xuất nước thứ ba không chịu những ràng buộc như vậy và đã “tranh thủ cơ hội này” để tăng xuất khẩu sang EU với giá chênh lệch. Kết quả là, EU phải chứng kiến các nhà máy thép đóng cửa, cắt giảm sản xuất và các chương trình sa thải.
3.2. Cảnh báo với sản phẩm thép từ Việt Nam:
Như vậy với các phân tích ở trên có thể thấy áp lực đối với ngành sản xuất thép của EU trong thời gian tới là rất lớn, điều này sẽ thúc đẩy hơn nữa các biện pháp bảo hộ với ngành. Theo quan điểm từ các nhà sản xuất của EU, do tổng lượng nhập khẩu trên thị trường châu Âu tăng, các nhà máy nội địa bắt đầu giảm hoặc ngừng sản xuất từng sản phẩm một. Các sản phẩm của họ không thể cạnh tranh với các sản phẩm nhập khẩu do việc tăng thuế đối với các nguồn năng lượng, làm tăng đáng kể giá thành thép sản xuất. Việc làm và thu nhập sụt giảm sẽ tạo áp lực lớn cho chính phủ các nước EU phải khôi phục hoạt động sản xuất, có thể sẽ là thông qua các biện pháp bảo hộ mạnh mẽ.
Trong bối cảnh trên, các doanh nghiệp sản xuất và xuất khẩu thép của Việt Nam cần tăng cường theo dõi những xu hướng mới trên thị trường, đồng thời có phương án đa dạng hóa đầu ra cho sản phẩm thép, bởi xuất khẩu sang thị trường EU trong thời gian tới sẽ gặp nhiều khó khăn. Thực tế là thị trường EU đang gia tăng biện pháp bảo hộ đối với thép mạ Việt Nam. Từ 1/7/2022 đến 30/6/2024, tôn mạ kim loại (nhóm 4A) của Việt Nam được quản lý theo hạn ngạch.
Ngoài ra, việc chủ động và nghiêm túc xây dựng phương án chuyển đổi sang sản xuất “xanh” là hết sức cần thiết trong bối cảnh thị trường EU ngày càng coi trọng các cam kết bền vững. Một minh chứng rất rõ ràng cho xu hướng này là Công ty kỹ thuật Ý và nhà sản xuất thép Danieli trong tháng 9/2022 cho biết mặc dù bối cảnh chung trên thị trường thép là khó khăn nhưng công ty vẫn có một đơn đặt hàng đáng kể khi khách hàng đầu tư vào các nhà máy thép xanh và sản xuất thép hiệu quả và bền vững hơn. Phân khúc thép bền vững sẽ tiếp tục có triển vọng tốt hơn các phân khúc khác, ngay cả khi bị ảnh hưởng bởi khủng hoảng năng lượng. Các nhà sản xuất thép ngày càng cam kết vận hành các nhà máy của họ một cách bền vững và giảm tiêu thụ năng lượng. Theo Danieli, hệ số sử dụng năng lượng trung bình của nhà máy, so với mức lý thuyết tối đa, ổn định ở mức 80% -85% sau khi các nhà máy gây ô nhiễm nhất bị đóng cửa ở Trung Quốc và các nhà máy có công nghệ hiện đại hơn được khởi động ở Ấn Độ. Trong khoảng thời gian từ ngày 1 tháng 7 năm 2021 đến ngày 30 tháng 6 năm 2022, đơn vị sản xuất thép của Danieli, Tập đoàn ABS, chuyên sản xuất các sản phẩm thép dài đặc biệt, đã bán được khoảng 1,3 triệu tấn, tăng từ 1 triệu tấn trong cùng kỳ năm trước, và công ty đặt mục tiêu duy trì hoặc tăng hơn nữa khối lượng này trong năm tới.
