Bài viết phân tích cảnh báo nguy cơ bị áp dụng biện pháp PVTM đối với mặt hàng xe đạp điện của Việt Nam sang EU (Quý II năm 2022)

Thứ Sáu, 27/10/2023

1. Tình hình xuất khẩu mặt hàng xe đạp điện của Việt Nam sang EU Quý II năm 2022 

Theo số liệu của cơ quan thống kê châu Âu, xuất khẩu mặt hàng xe đạp điện của Việt Nam sang EU trong Quý II năm 2022 đạt 5.154 chiếc, trị giá 8,1 triệu Euro, đơn giá xuất khẩu trung bình là 1.575 Euro/chiếc. Theo đó, trong Quý II năm 2022, xuất khẩu mặt hàng xe đạp điện của Việt Nam sang EU giảm 26% về lượng nhưng tăng 9,8% về giá trị so với cùng kì năm trước.

Biểu đồ 1: Lượng xuất khẩu mặt hàng xe đạp điện của Việt Nam sang EU trong Quý II năm 2021 và Quý II năm 2022

Đơn vị: chiếc

Nguồn: Eurostat

Tháng 4 năm 2022, Việt Nam đã xuất khẩu 1.447 chiếc xe đạp điện sang thị trường EU, tăng 60,2% so với tháng 4 năm 2021. Tháng 5 năm 2022, lượng xuất khẩu xe đạp điện của Việt Nam sang EU giảm còn 954 chiếc, đồng thời giảm 71% so với lượng xuất khẩu tháng 5 năm 2021. Đến tháng 6, xuất khẩu xe đạp điện của Việt Nam sang EU tăng mạnh so với tháng 5, đạt 2.753 chiếc, tương đương với tháng 6 năm ngoái.

Bảng 1: Lượng, giá và trị giá xuất khẩu xe đạp điện sang EU trong 

Quý II năm 2022

Nguồn: Tính toán từ số liệu Eurostat

Giá xuất khẩu xe đạp điện trung bình sang EU Quý II năm 2022 đã tăng 48,4% so với Quý II năm 2021, đạt khoảng 1.575 Euro/chiếc, trong khi cùng kì năm trước giá xuất khẩu xe đạp điện trung bình chỉ 1.061 Euro/chiếc.

Biểu đồ 2: Giá xuất khẩu xe đạp điện trung bình theo tháng của Việt Nam sang EU từ tháng 1 năm 2021 đến tháng 6 năm 2022

Đơn vị: Euro

Nguồn: Tính toán từ số liệu Eurostat

Giá xuất khẩu xe đạp điện trung bình của Việt Nam sang EU tháng 1 năm 2021 đạt 1.420 Euro/chiếc. Từ tháng 2 đến tháng 8 năm 2021, giá xuất khẩu xe đạp điện trung bình của Việt Nam sang EU dao động từ 1.019 Euro/chiếc đến 1.195 Euro/chiếc. Tuy nhiên trong tháng 9 năm 2021, giá xuất khẩu xe đạp điện trung bình của Việt Nam sang EU giảm mạnh, còn 378 Euro/chiếc. Từ tháng 10 năm 2021 đến tháng 2 năm 2022, giá xuất khẩu xe đạp điện trung bình của Việt Nam sang EU liên tục tăng; giá xuất khẩu xe đạp điện trung bình của Việt Nam sang EU lần lượt là 808 Euro/chiếc, 1.463 Euro/chiếc, 1.635 Euro/chiếc, 2.041 Euro/chiếc, 4.012 Euro/chiếc vào các tháng 10/2021, 11/2021, 12/2021, 1/2022, 2/2022 tương ứng. Sau đó tháng 3 năm 2022, giá xuất khẩu xe đạp điện trung bình sang EU của Việt Nam giảm đột ngột xuống còn 1.488 Euro/chiếc. Tháng 4/2022, giá xuất khẩu xe đạp điện trung bình của Việt Nam sang EU giảm còn 1.300 Euro/chiếc. Tháng 5/2022, giá xuất khẩu xe đạp điện trung bình của Việt Nam sang EU tăng đột ngột lên 3.353 Euro/chiếc. Tháng 6/2022, giá xuất khẩu xe đạp điện trung bình của Việt Nam sang EU giảm còn 1.102 Euro/chiếc.

2. Cập nhật tình hình thị trường xe đạp điện EU trong Quý II năm 2022

Các nhà máy châu Âu đang tăng cường năng lực sản xuất xe đạp điện. Bồ Đào Nha vẫn đang duy trì vị trí dẫn đầu về sản xuất xe đạp điện, tiếp theo là Ý và Đức. Ba Lan cũng đang tích cực phát triển ngành sản xuất xe đạp điện với việc khai trương nhà máy Bafang Electric vào năm 2019 và RTE - nhà sản xuất xe đạp điện lớn xây dựng nhà máy mới.

Quý II năm 2022, tổng kim ngạch nhập khẩu xe đạp điện từ các nước ngoài EU sang thị trường EU đạt 262 triệu Euro, tăng 20,1% so với cùng kì năm 2021. Về lượng, tổng nhập khẩu xe đạp điện từ các nước ngoài EU sang thị trường EU đạt khoảng 332 nghìn chiếc, tăng 8,3% so với cùng kì năm ngoái. Tính chung 6 tháng đầu năm 2022, lượng nhập khẩu xe đạp điện từ các nước ngoài EU sang thị trường EU đạt 635 nghìn chiếc, về kim ngạch đạt 490,4 triệu Euro, tăng 13% so với cùng kì năm 2021.

Năm 2021, EU đã nhập khẩu khoảng 1,15 triệu chiếc xe đạp điện, trị giá 849 triệu Euro từ các quốc gia ngoài EU. So với năm 2020, số lượng xe đạp điện nhập khẩu của EU năm 2021 tăng 37%. Số liệu thống kê nhập khẩu cho thấy nhu cầu về xe đạp điện ở EU đang vượt xa mức sản xuất trong khối.

Tại các thị trường xe đạp điện hàng đầu châu Âu, doanh số bán xe đạp điện đã tăng mạnh. Tại Đức, doanh số bán xe đạp điện đã tăng 3% lên 2 triệu chiếc, Tây Ban Nha và Ý đều tăng thêm 5% với 223.561 chiếc (ở Tây Ban Nha) và 295.000 chiếc (ở Ý). Tại hai thị trường tương đối nhỏ nhưng có giá cao là Áo và Thụy Sĩ, cho thấy mức tăng 9%. Tăng trưởng doanh số lớn nhất đến từ Pháp (tăng 28% lên 660.000 chiếc). Hà Lan, doanh số xe đạp điện bán ra giảm 12% xuống còn 480.000 chiếc vào năm 2021 sau khi tăng 30% vào năm 2020.

Quốc gia có lượng xuất khẩu xe đạp điện tăng trưởng nhiều nhất sang EU là Trung Quốc. Ban đầu, xuất khẩu xe đạp điện từ Trung Quốc sang châu Âu giảm xuống gần như bằng không sau khi áp thuế chống bán phá giá. Năm 2021, Trung Quốc đã xuất khẩu tổng cộng 280.107 chiếc xe đạp điện sang EU, tăng 238% so với năm 2020. Điều này đưa Trung Quốc trở thành nhà cung cấp xe đạp điện lớn thứ hai cho thị trường châu Âu, sau Đài Loan (Trung Quốc). Đài Loan (Trung Quốc) đã xuất khẩu 479.270 chiếc xe đạp điện đến châu Âu vào năm 2021 (chiếm 57% tổng nhập khẩu xe đạp điện ngoài EU), tăng 6,58% so với năm 2020.

Bên cạnh Trung Quốc và Đài Loan (Trung Quốc), các quốc gia sản xuất xe đạp điện khác cũng được hưởng lợi từ sự bùng nổ doanh số ở châu Âu. Việt Nam đã tăng mức xuất khẩu thêm 4,1% lên 169.491 chiếc, Thổ Nhĩ Kỳ tăng 71,77% lên 101.045 chiếc và thậm chí Thái Lan tăng tới 315% lên 23.973 chiếc xe đạp điện.

Tổng giá trị thị trường của tất cả các quốc gia xuất khẩu xe đạp điện cộng lại tăng 11,7% lên 840.861.393 Euro. Mức giá nhập khẩu trung bình năm 2021 là 735 Euro, giảm 14% so với mức giá trung bình 850 Euro vào năm 2020.

Về xuất khẩu xe đạp điện, năm 2021, EU đã xuất khẩu khoảng 315.800 xe đạp điện (tổng trị giá 488 triệu euro). So với năm 2020, số lượng xe đạp điện xuất khẩu của EU năm 2021 tăng 15%. EU xuất khẩu xe đạp điện nhiều nhất sang thị trường Anh với 38% tổng lượng xuất khẩu, tiếp đến là Na Uy (13%) và Mỹ (8%). 

Thụy Sĩ và Vương quốc Anh là những thị trường xuất khẩu xe đạp điện chính của EU (lần lượt chiếm 38% và 27% tổng kim ngạch xuất khẩu xe đạp điện ngoài EU), tiếp theo là Na Uy (13%) và Hoa Kỳ (8%).

Các nhà sản xuất xe đạp điện lớn hoạt động tại thị trường xe đạp điện châu Âu bao gồm Accell Group, BionX, Bosch, Derby Cycle AG, Easy Motion, Electric Bike Technologies LLC, Giant Bicycles, GRACE, Jiangsu Xinri E-Vehicle Co. Ltd., Panasonic, Pedego, Stromer, Superpedestrian, Trek, và Yadea Technology Group Co. Ltd. Thị trường xe đạp điện châu Âu có mức độ tập trung cực thấp, kể cả những công ty lớn như Giant Bicycles, Accell Group, Riese & Muller và M1 Sporttechnik chiếm chưa đến 20% tổng thị phần. Điều này tạo động lực cho sự xuất hiện của những doanh nghiệp mới tham gia thị trường và các mô hình kinh doanh mới, với việc tạo ra nhiều thương hiệu và dịch vụ xung quanh xe đạp điện và các tiện ích.

Bên cạnh đó, Trung Quốc là nhà sản xuất xe đạp điện lớn nhất thế giới. Quốc gia này có số lượng xe đạp điện được sản xuất, bán và lưu thông trên đường phố cao nhất. 

Thị trường xe đạp điện châu Âu đạt giá trị khoảng 9,06 tỷ USD vào năm 2021 nhờ nhu cầu ngày càng tăng về việc đi lại an toàn hơn và giá cả phải chăng . 

Liên đoàn Công nghiệp Xe đạp Châu Âu (CONEBI) dự báo mức tăng trưởng của thị trường xe đạp điện sẽ đạt từ 7 đến 10 triệu chiếc được bán vào năm 2025. Đức là nước dẫn đầu với 44% doanh số bán xe đạp điện ở châu Âu, dự kiến thị trường xe đạp điện của Đức sẽ đạt 5,84 tỷ USD vào năm 2025; tiếp theo là Hà Lan với 21% doanh số.

Ở EU, xe đạp điện rẻ hơn ô tô, không cần giấy phép và có thể được sử dụng trên cơ sở hạ tầng có sẵn dành cho xe đạp. Quá trình đô thị hóa nhanh chóng và người tiêu dùng ít thích sử dụng ô tô hơn do tắc nghẽn giao thông gia tăng. Điều này được kỳ vọng ​​sẽ mang cơ hội rất lớn cho sự phát triển của thị trường. Ngoài ra, hầu hết các chính phủ của các nước trong EU đang tập trung vào việc phát triển cơ sở hạ tầng cho xe đạp điện, bao gồm đường dành cho xe đạp và trạm sạc công cộng. Hơn nữa, những đổi mới công nghệ trong sản xuất xe đạp điện dự kiến ​​sẽ thúc đẩy sự tăng trưởng của thị trường. Do đó, tất cả các yếu tố này được kỳ vọng sẽ mang lại cơ hội có lợi cho sự phát triển của thị trường xe đạp điện châu Âu trong giai đoạn sắp tới.

Chính phủ các nước châu Âu như Đức, Hà Lan và Bỉ đang thực hiện các biện pháp nhằm giảm lượng khí thải carbon bằng cách khuyến khích sử dụng xe đạp điện, xe điện và xe đạp, nâng cao nhận thức về tác động nguy hiểm của việc sử dụng phương tiện chạy bằng nhiên liệu hóa thạch. Hơn nữa, để khuyến khích sử dụng các phương tiện thân thiện với môi trường, chính phủ các nước ở EU đang hỗ trợ mua phương tiện di chuyển bằng điện, dưới dạng ưu đãi thuế và các ưu đãi khác. Hơn nữa, các cơ sở hạ tầng như bãi đậu xe đạp có bảo vệ, xây dựng thêm các tuyến đường dành cho xe đạp…

Nhờ các chính sách hỗ trợ của chính phủ và xu hướng ngày càng tăng của người tiêu dùng đối với việc sử dụng xe đạp điện như một giải pháp thân thiện với môi trường và hiệu quả cho việc đi lại, hứa hẹn thị trường xe đạp điện ở EU sẽ tăng trưởng với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm là 13,10% trong giai đoạn từ năm 2023 đến năm 2028, đạt giá trị gần 18,96 tỷ USD vào năm 2027.

3.  Cảnh báo và khuyến nghị

3.1. Điều chỉnh chung về chính sách phòng vệ với mặt hàng xe đạp điện: 

Ủy ban châu Âu (EC) đã ban hành quyết định về áp dụng thuế chống bán phá giá và thuế chống trợ cấp chính thức đối với xe đạp điện nhập khẩu từ Trung Quốc vào EU. Việc khởi xướng dựa trên điều 10 của Quy định (EU) 2016/1036 về chống lại hàng nhập khẩu bán phá giá từ các quốc gia không phải là thành viên EU và Quy định (EU) 2016/1037 về chống lại hàng nhập khẩu được trợ cấp từ các quốc gia không phải là thành viên EU.

Trước đó EC đã khởi xướng việc điều tra chống bán phá giá vào ngày 20 tháng 10 năm 2017, dựa trên đơn khởi kiện của Hiệp hội sản xuất xe đạp châu Âu ngày 8 tháng 9 năm 2017. Trong đơn khởi kiện, Hiệp hội đưa ra các bằng chứng về việc xe đạp điện nhập khẩu từ Trung Quốc đã bán phá giá và gây thiệt hại. 

Các mốc thời điểm ra quyết định của vụ việc điều tra chống bán phá giá:

-    Ngày khởi xướng vụ việc: ngày 20 tháng 10 năm 2017.

-    Ngày ra quyết định sơ bộ: ngày 18 tháng 7 năm 2018.

-    Ngày ra quyết định cuối cùng: ngày 18 tháng 01 năm 2019.

Các mốc thời điểm ra quyết định của vụ việc điều tra chống trợ cấp:

-    Ngày khởi xướng vụ việc: ngày 21 tháng 12 năm 2017.

-    Ngày ra quyết định cuối cùng: ngày 18 tháng 01 năm 2019. 

Theo báo cáo điều tra của EC, trong giai đoạn điều tra từ 01/10/2016 – 30/9/2017, lượng nhập khẩu xe đạp điện vào EU là 940.001 chiếc, trong đó nhập khẩu từ Trung Quốc là 699.658 chiếc, chiếm tỷ trọng 74% lượng nhập khẩu và chiếm 35% thị phần xe đạp điện tiêu thụ tại EU. Sau khi bị áp thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp, sản phẩm xe đạp điện từ Trung Quốc sang EU đã giảm mạnh, sau đó lại tăng nhẹ nhưng sản lượng và kim ngạch xuất khẩu mặt hàng này từ Trung Quốc sang EU vẫn thấp hơn nhiều so với năm 2017 và các tháng đầu năm 2018.

EC đã áp thuế chống bán phá giá tạm thời ngày 18 tháng 7 năm 2018 đối với sản phẩm xe đạp điện có xuất xứ từ Trung Quốc, cụ thể như bảng dưới đây:

Ngày 18 tháng 1 năm 2019, EC đã quyết định áp thuế chống bán phá và chống trợ cấp đối với mặt hàng xe đạp điện có xuất xứ từ Trung Quốc. Biện pháp có hiệu lực trong vòng 5 năm (từ ngày 18 tháng 1 năm 2019 đến 17 tháng 1 năm 2023). 

Các mặt hàng bị áp thuế bao gồm: xe đạp điện nhập khẩu từ Trung Quốc có mã HS: 8711.60.10 và 8711.60.90.

Mức thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp cộng gộp là từ 18,8% đến 79,3% tùy thuộc vào từng nhà sản xuất/xuất khẩu, cụ thể như bảng dưới đây:

Ngày 27 tháng 4 năm 2022, Tòa án chung của Liên minh Châu Âu đã yêu cầu hủy bỏ các mức thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp áp dụng đối với xe đạp điện do Giant Electric Vehicle Kunshan (Giant) sản xuất. Trước đó Giant đã nộp đơn yêu cầu lên Tòa án chung của Liên minh Châu Âu, phản đối các mức thuế và chứng minh lỗi phương pháp khi so sánh giá của EC. Tòa án chung đã quyết định hủy bỏ các quy định gây tranh cãi, do đó huỷ bỏ mức thuế chống bán phá giá 20,7% và thuế chống trợ cấp 3,9% áp dụng đối với xe đạp điện nhập khẩu từ Giant. Tòa án chung nhận thấy rằng việc tính toán giá do EC thực hiện trong bối cảnh các cuộc điều tra chống bán phá giá và chống trợ cấp đã bị vi phạm do lỗi phương pháp vì giá của các nhà sản xuất ở EU bao gồm một số yếu tố, cụ thể là chi phí bán hàng, chi phí hành chính, chi phí quản lý doanh nghiệp và lợi nhuận của các đơn vị bán hàng có liên quan, không được bao gồm trong giá của Giant mà EC sử dụng. Lỗi này đã dẫn đến việc so sánh giá không công bằng và đặt ra câu hỏi về tính hợp pháp của các quy định gây tranh cãi bằng cách vô hiệu hóa toàn bộ phân tích mối quan hệ nhân quả của EC.

3.2. Cảnh báo với sản phẩm xe đạp điện từ Việt Nam: 

Theo số liệu thống kê của EU, xuất khẩu xe đạp điện từ Việt Nam sang EU tăng sau khi EU tiến hành điều tra đối với xe đạp điện nhập khẩu từ Trung Quốc. Lượng xuất khẩu xe đạp điện của Việt Nam sang EU trong năm 2018 là 153 nghìn chiếc, đạt kim ngạch 74 triệu Euro, tăng 45% về lượng và 25% về giá trị so với cùng kỳ năm 2017 và chiếm tỷ trọng 12,4% tổng lượng nhập khẩu xe đạp điện vào EU. Kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang EU đã tăng từ 74 triệu Euro năm 2018 lên 87,5 triệu Euro năm 2019 và giảm nhẹ xuống còn 83,6 triệu Euro năm 2020. Trong Quý II năm 2022, xuất khẩu mặt hàng xe đạp điện của Việt Nam sang EU tuy giảm 26% về lượng nhưng tăng 9,8% về giá trị so với cùng kì năm trước.

Ngày 5 tháng 10 năm 2021, theo báo cáo của Thương vụ Việt Nam tại Bỉ, Cơ quan chống gian lận thương mại thuộc Ủy ban châu Âu (OLAF) đang điều tra 3 công ty đầu tư tại Việt Nam (Evergrand, Onway, Simino) với cáo buộc các công ty này lẩn tránh thuế CBPG, CTC mà EU đang áp dụng với Trung Quốc.

Việc lượng xuất khẩu xe đạp điện từ Việt Nam sang EU tăng nhanh, trùng với thời điểm EC điều tra áp dụng biện pháp chống bán phá giá và chống trợ cấp đối với sản phẩm nhập khẩu từ Trung Quốc có thể dẫn đến nguy cơ EC tiến hành điều tra lẩn tránh thuế đối với một số doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam, gây ảnh hưởng bất lợi tới các doanh nghiệp xuất khẩu chân chính.

Trên cơ sở theo dõi diễn biến vụ việc, Bộ Công Thương đã trao đổi với Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam về việc tăng cường kiểm tra, giám sát việc cấp giấy chứng nhận xuất xứ Việt Nam cho mặt hàng xe đạp điện, trong đó đặc biệt lưu ý tới khả năng xuất hiện hành vi làm giả xuất xứ Việt Nam. Bộ Công Thương đã đưa ra những cảnh báo đối với việc lượng xuất khẩu xe đạp điện từ Việt Nam sang EU tăng nhanh, trùng với thời điểm EC điều tra áp dụng biện pháp chống bán phá giá và chống trợ cấp đối với sản phẩm nhập khẩu từ Trung Quốc có thể dẫn đến nguy cơ EC tiến hành điều tra lẩn tránh thuế đối với một số doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam, gây ảnh hưởng liên đới tới các doanh nghiệp xuất khẩu chân chính. Bên cạnh đó, Bộ Công Thương đã phối hợp với Bộ Tài chính (Tổng cục Hải quan) để tổ chức theo dõi, nắm bắt những biến động bất thường trong hoạt động xuất khẩu sang một số thị trường để từ đó có biện pháp kiểm tra, xác minh và xử lý nghiêm các hành vi gian lận xuất xứ Việt Nam nhằm lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại, làm ảnh hưởng đến uy tín của Việt Nam nói chung và lợi ích của các doanh nghiệp chân chính nói riêng.

Các doanh nghiệp xuất khẩu xe đạp điện của Việt Nam cần lưu ý:

Từ thực tiễn áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại đối với sản phẩm xe đạp điện nhập khẩu vào EU thời gian qua, các doanh nghiệp cần lưu ý một số chỉ tiêu mang tính chỉ báo mà EC sẽ theo dõi chặt chẽ các xu hướng sau để điều chỉnh các biện pháp phòng vệ thương mại đối với sản phẩm xe đạp điện: 

Đối với thị trường xe đạp điện EU: 

+ Sản lượng sản xuất trên công suất thiết kế: Tỷ lệ này sụt giảm là một chỉ báo đáng quan ngại.

+ Doanh số bán xe đạp điện của EU giảm trong khi tổng doanh số trên thị trường không giảm; 

+ Giá tiếp tục giảm đáng kể mà chi phí sản xuất không giảm tương ứng: điều này cho thấy các nhà sản xuất xe đạp điện của EU có thể đang bị cạnh tranh không công bằng bởi hàng nhập khẩu giá rẻ;

+ Lợi nhuận của các nhà sản xuất trong EU được lấy mẫu để điều tra tiếp tục giảm và thậm chí bị âm, đồng thời dòng tiền, đầu tư ròng và lợi tức đầu tư giảm so với giai đoạn được xem xét;

+ Việc làm giảm; 

+ Thị phần của ngành công nghiệp xe đạp điện của EU và thị phần nhập khẩu từ các nước liên quan.

Đối với xe đạp điện từ Việt Nam: 

+ Lượng nhập khẩu và thị phần; 

+ Giá nhập khẩu so với chi phí sản xuất phù hợp với điều kiện thực tiễn thị trường (để đánh giá cả nguy cơ phá giá và nguy cơ trợ cấp);

+ Nguy cơ trợ cấp chéo thông qua đầu tư nước ngoài vào ngành công nghiệp xe đạp điện tại Việt Nam (cơ cấu sở hữu chéo trong các doanh nghiệp sản xuất và xuất khẩu xe đạp điện); 

+ Đối tác nhập khẩu và các nhà trung gian. 

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp tuyệt đối không tham gia, tiếp tay cho các hành vi gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp. Việt Nam đã hội nhập kinh tế sâu rộng với 15 hiệp định thương mại tự do được kí kết và hưởng nhiều ưu đãi xuất khẩu theo các hiệp định này. Việt Nam và EU đã ký kết Hiệp định EVFTA, theo đó hàng hoá Việt Nam khi xuất khẩu sang EU được hưởng ưu đãi lớn. Các doanh nghiệp cần cẩn trọng nếu có nhà sản xuất/xuất khẩu ở quốc gia khác chuyển tải hàng hoá, lấy xuất xứ Việt Nam để hưởng thuế suất ưu đãi khi xuất khẩu sang EU. Ngoài ra, doanh nghiệp cũng cần chủ động lưu trữ và hoàn thiện hệ thống quản lý kinh doanh, sổ sách kế toán, tài liệu để đảm bảo đáp ứng các yêu cầu về thông tin khi cần thiết.